Hệ thống bảo tàng – một phần không thể thiếu trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa
Trong bối cảnh toàn cầu hóa, việc bảo tồn bản sắc văn hóa và quảng bá lịch sử – văn hóa ra thế giới trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Hệ thống bảo tàng tại TPHCM cần phát huy vai trò lưu giữ và “làm sống lại” di sản văn hóa, kết nối giữa di sản – cộng đồng – du lịch – đô thị, tạo không gian sống nhân văn, thân thiện, góp phần phát triển đô thị bền vững.
Ngay từ khi ra đời, hệ thống bảo tàng đã có vai trò đặc biệt trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa. Công tác lưu giữ và bảo quản hiện vật, nghiên cứu và phục dựng lại lịch sử, đời sống và văn hóa qua các giai đoạn khác nhau là những nhiệm vụ quan trọng của bảo tàng.
Trong quá trình hiện đại hóa, hệ thống bảo tàng không chỉ là nơi lưu trữ hiện vật mà còn là một không gian văn hóa công cộng, giúp kết nối cộng đồng và nâng cao chất lượng sống của đô thị. Bảo tàng có thể kết hợp với các nhóm cộng đồng để thu thập hiện vật gắn liền những ký ức đô thị và câu chuyện di sản, tổ chức sự kiện về chính những di sản vật thể và phi vật thể mà cộng đồng lưu giữ hay sở hữu.
TPHCM – một trong những đô thị lớn nhất Việt Nam – đang đối mặt với nhiều thách thức trong quá trình phát triển hiện nay. Đô thị hóa quá nhanh làm mất mát di sản văn hóa, áp lực môi trường và giãn cách văn hóa giữa các thế hệ… là những vấn đề cần được giải quyết. Trong bối cảnh đó, hệ thống bảo tàng trở nên quan trọng trong việc bảo tồn bản sắc, kết nối cộng đồng, và hướng đến phát triển đô thị bền vững.
Để phát huy vai trò của hệ thống bảo tàng, cần tăng cường các hoạt động đa dạng như giáo dục, sinh hoạt cộng đồng, kể chuyện lịch sử… Ngoài ra, việc xây dựng những “bảo tàng mini” của cộng đồng hay tư nhân tại những khu dân cư cũ, khu đô thị mới, khu tái định cư sẽ giúp người dân gắn bó với lịch sử địa phương, lịch sử cộng đồng.
TPHCM có thể tận dụng hệ thống bảo tàng để phát triển du lịch văn hóa. Các bảo tàng có thể kết hợp với các công ty du lịch tạo ra hoặc phục dựng không gian di sản như chợ truyền thống, phố cổ, kênh rạch… để phát triển tour du lịch ký ức đô thị.
Điển hình như dự án tuyến du lịch: Bảo tàng Lịch sử – Thảo Cầm Viên Sài Gòn – Dinh Độc Lập – Bảo tàng thành phố – chợ Bến Thành. Với những hoạt động như vậy, bảo tàng còn là nguồn lực quan trọng cho công nghiệp văn hóa, góp phần quảng bá lịch sử – văn hóa ra thế giới.