Một bước tiến quan trọng trong phát triển khoa học – công nghệ
Dự án Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo vừa được Chính phủ trình Quốc hội vào ngày 6-5 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong việc xây dựng khuôn khổ pháp lý cho sự phát triển của khoa học và công nghệ (KH-CN) tại Việt Nam. Đây không chỉ là một bước tiến về mặt thể chế mà còn thể hiện một tầm nhìn mới: đặt niềm tin vào trí tuệ con người và khát vọng sáng tạo như một động lực cốt lõi trong phát triển đất nước.
Điểm nhấn của dự thảo luật là việc trao quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm toàn diện cho các cơ sở nghiên cứu. Điều này cho phép họ tự do thực hiện hoạt động chuyên môn, xây dựng bộ máy và quyết định cơ chế chi tiêu theo phương thức khoán. Sự thay đổi này được kỳ vọng sẽ thúc đẩy quá trình nghiên cứu và đổi mới sáng tạo, phù hợp với tinh thần của Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển KH-CN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.
Việc trao quyền tự chủ cho các cơ sở nghiên cứu là một bước đột phá trong quản lý KH-CN. Thay vì bị kiểm soát chặt chẽ, các tổ chức nghiên cứu giờ đây có thể tự chủ trong hoạt động chuyên môn, từ đó khuyến khích sự sáng tạo và đổi mới. Nhà nước sẽ tập trung vào việc quản lý mục tiêu, kết quả đầu ra và hiệu quả nghiên cứu, thay vì can thiệp vào phương pháp thực hiện.
Một điểm quan trọng nữa là việc miễn trừ trách nhiệm dân sự cho các tổ chức nghiên cứu khi dự án không đạt kết quả mong đợi. Điều này thể hiện sự công nhận tính đặc thù của nghiên cứu khoa học, nơi mà không phải mọi thất bại đều là lãng phí. Những bài học từ nghiên cứu không thành công có thể mở ra hướng đi mới và tránh sai lầm trong tương lai.
Dự luật cũng bổ sung quy định về sở hữu và thương mại hóa kết quả nghiên cứu, trao quyền sở hữu và tự quyết cho cơ sở nghiên cứu đối với thành quả và tài sản hình thành từ hoạt động này. Việc này không những thúc đẩy ứng dụng thực tiễn mà còn trao quyền làm giàu chính đáng cho nhà khoa học. Mức hưởng lợi nhuận tối thiểu 30% từ thương mại hóa cho người trực tiếp nghiên cứu là sự thừa nhận công lao, trí tuệ và vai trò cá nhân trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo.
Việc cho phép nhà khoa học được tham gia thành lập, điều hành doanh nghiệp KH-CN cũng là cách “mở cửa” để khoa học bước ra khỏi “tháp ngà”, đến gần hơn với đời sống và thị trường. Cùng với đó, những chính sách ưu đãi về thuế thu nhập cá nhân, thưởng cho nghiên cứu cơ bản, thu hút nhân tài trong và ngoài nước vừa góp phần lấp khoảng trống nguồn lực nghiên cứu, vừa thể hiện tinh thần trân trọng tài năng con người.
Khi được thông qua và thực thi hiệu quả, dự án Luật KH-CN và đổi mới sáng tạo sẽ tạo ra “cú hích” mạnh mẽ, không chỉ “cởi trói” những ràng buộc theo cơ chế cũ mà còn khai mở nguồn lực sáng tạo khổng lồ đang tiềm ẩn trong từng con người. Sự thay đổi này sẽ thúc đẩy sự phát triển của KH-CN, góp phần xây dựng một nền kinh tế tri thức và một xã hội phát triển bền vững.