Ngày 1/8, Tổng thống Nga Vladimir Putin tuyên bố sẵn sàng nối lại đàm phán hòa bình với Ukraine, đánh dấu một nỗ lực hiếm hoi sau hơn ba năm rưỡi xung đột. Khác với những phát ngôn trước đây mang tính cứng rắn, ông Putin thể hiện hy vọng đối thoại tiếp diễn và đề xuất tổ chức các cuộc gặp kín, không có sự hiện diện của báo chí.
Ngay trước đó, vào ngày 31/7, Nga đã tiến hành một đợt không kích lớn vào Kiev, khiến ít nhất 31 người thiệt mạng và 159 người bị thương. Vụ tấn công này đã vấp phải sự chỉ trích dữ dội từ cộng đồng quốc tế. Tổng thống Mỹ Donald Trump mô tả cuộc không kích là ‘ghê tởm’ và cảnh báo rằng các biện pháp trừng phạt sẽ được áp dụng nếu Moscow không có bước tiến cụ thể.
Mặc dù đối mặt với sức ép và chỉ trích quốc tế, Tổng thống Putin vẫn tuyên bố rằng Nga muốn đàm phán, đồng thời gửi lời chia buồn tới các nạn nhân ở Kiev. Ông cũng nhấn mạnh rằng ‘những kỳ vọng quá lớn’ chính là nguyên nhân khiến thế giới cảm thấy thất vọng về tiến trình hòa bình.
Nga đề xuất thành lập ba nhóm công tác để chuẩn bị cho các vòng đàm phán trực tuyến và nhấn mạnh rằng các cuộc gặp nên được tổ chức một cách kín đáo, không có sự hiện diện của máy quay hay sức ép từ truyền thông. Tổng thống Putin khẳng định mong muốn hòa bình lâu dài, không chỉ với Ukraine mà cả châu Âu, với điều kiện là dựa trên nền tảng vững chắc.
Một số chuyên gia cho rằng thông điệp được phát đi sau đợt tấn công là bước đi chiến lược của Nga: một bên siết chặt, một bên xuống thang. Thiện chí của Nga càng đáng chú ý khi đặt trong bối cảnh chiến trường lúc đó đang có vẻ thuận lợi với họ.
Trái ngược với thông điệp hòa giải từ Moscow, Washington lại chọn cách phản ứng cứng rắn. Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố rút ngắn thời hạn để Nga đạt được thỏa thuận ngừng bắn với Ukraine và đe dọa áp thuế trừng phạt lên mọi mặt hàng xuất khẩu của Nga.
Trong bối cảnh quốc tế liên tục thúc ép, Ukraine lại rơi vào thế khó xử. Tổng thống Volodymyr Zelensky tuyên bố Kiev sẵn sàng đàm phán ‘bất cứ lúc nào’, nhưng đồng thời nhấn mạnh rằng ‘chúng tôi hiểu ai là người đưa ra quyết định ở Nga’ – một ám chỉ trực tiếp tới việc người đồng cấp Vladimir Putin nắm toàn quyền chi phối quá trình đàm phán.
Vấn đề cốt lõi lại nằm ở những điều kiện tiên quyết mà phía Nga đưa ra. Moscow khẳng định sẵn sàng đối thoại, nhưng đi kèm là yêu cầu Ukraine phải rút quân khỏi một số khu vực tranh chấp và chấp nhận trung lập vĩnh viễn – những điều mà Kiev cho là không thể chấp nhận được.
Thiện chí của Nga không che lấp các toan tính chiến lược của Moscow. Sau hơn ba năm chịu các biện pháp trừng phạt, Nga vẫn duy trì nguồn thu từ dầu khí nhờ Trung Quốc và Ấn Độ. Tuy nhiên, việc Ấn Độ bắt đầu giảm nhập khẩu dầu theo khuyến cáo của Mỹ khiến Moscow ngày càng phụ thuộc vào Bắc Kinh.
Chiến lược ‘áp lực để thỏa hiệp’ của chính quyền Tổng thống Donald Trump cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Hạn chót ngày 8/8 có thể khiến cộng đồng quốc tế nhìn nhận rằng Washington đang áp đặt hơn là khuyến khích đối thoại.
Nếu không có bước tiến, Mỹ phải trừng phạt để giữ uy tín, nhưng điều này có thể phản tác dụng: Nga không lung lay, còn Mỹ và đồng minh bị tổn thương. Trung Quốc, Ấn Độ có thể phản ứng mạnh với các biện pháp thuế quan, chuỗi cung ứng toàn cầu bị đứt gãy, NATO gia tăng chia rẽ.
Với tất cả những yếu tố đó, rất khó kỳ vọng vào một đột phá thực chất trước thời hạn ngày 8/8. Nga đang ổn định về chiến thuật và được hậu thuẫn kinh tế, trong khi Ukraine không muốn đánh đổi lãnh thổ, còn Mỹ thì giằng co giữa thể hiện sức mạnh và tránh leo thang mới.
Vì thế, nếu tuyên bố ngày 1/8 của Tổng thống Vladimir Putin trở thành điểm khởi đầu cho một tiến trình đối thoại bền vững, thì điều đó không chỉ có ý nghĩa chiến lược với Nga – Ukraine, mà còn có thể là bước ngoặt cho cấu trúc an ninh đang rạn nứt ở châu Âu.