Trong quá trình bảo tồn và phát huy giá trị của di sản văn hóa, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) đã trở thành một công cụ quan trọng và thiết yếu. Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV đã đạt được những kết quả đáng kể trong việc ứng dụng công nghệ AI vào công tác bảo tồn mộc bản triều Nguyễn – một di sản tư liệu thế giới được UNESCO công nhận. Qua đó, không chỉ góp phần bảo tồn và phát huy giá trị của mộc bản triều Nguyễn, mà còn giúp công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ, dễ dàng tiếp cận và tìm hiểu di sản quý giá của dân tộc.

Mộc bản triều Nguyễn là một trong những bộ tài liệu lịch sử quan trọng nhất của Việt Nam, bao gồm 33.976 tấm mộc bản được lưu trữ tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV. Tuy nhiên, sau thời gian dài, nhiều mộc bản đã bị xuống cấp và hư hại do tác động của môi trường và điều kiện khách quan. Để giải quyết vấn đề này, Trung tâm đã chủ động phối hợp với các chuyên gia và kỹ sư công nghệ để triển khai ứng dụng AI vào công tác số hóa và lưu trữ mộc bản.

Theo nhà nghiên cứu Minh Đạo, việc đưa AI vào công tác bảo tồn mộc bản triều Nguyễn không chỉ là xu thế tất yếu mà còn phản ánh tư duy đổi mới trong việc lưu giữ và phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc. AI có thể hỗ trợ số hóa các hiện vật, tài liệu cổ bằng công nghệ quét 3D, phục dựng các công trình kiến trúc bị hư hại, tái tạo những giá trị văn hóa đang có nguy cơ mai một. Qua đó, AI đóng vai trò quan trọng trong việc lưu trữ và bảo tồn, cũng như hỗ trợ việc lan tỏa di sản văn hóa đến công chúng thông qua các ứng dụng thực tế ảo, thực tế tăng cường và chatbot hướng dẫn du lịch.

Việc ứng dụng AI trong bảo tồn di sản văn hóa cũng giúp khách tham quan có những trải nghiệm tương tác sống động với di sản. Tuy nhiên, việc ứng dụng AI trong bảo tồn di sản văn hóa cũng đối mặt với không ít thách thức, trong đó vấn đề dữ liệu là một trở ngại lớn. Nhiều tư liệu di sản chưa được số hóa đầy đủ hoặc bị thiếu hụt thông tin, gây khó khăn cho AI trong việc phân tích và tái tạo. Bên cạnh đó, sự chính xác trong việc diễn giải và truyền tải nội dung văn hóa cũng là một thách thức.

Để phát huy tối đa tiềm năng của AI trong bảo tồn di sản văn hóa, nhà nghiên cứu Minh Đạo nhấn mạnh rằng cần có chiến lược đầu tư bài bản vào việc xây dựng kho dữ liệu số về di sản văn hóa, với yêu cầu cao về tính chính xác, đầy đủ và hệ thống. Sự phối hợp chặt chẽ giữa các chuyên gia văn hóa, nhà nghiên cứu lịch sử và đội ngũ kỹ sư công nghệ là yếu tố then chốt để phát triển các mô hình AI có khả năng tiếp cận đúng bản chất, truyền tải trung thực tinh thần và giá trị của di sản.

TS Phạm Quốc Quân, Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia, cũng nhận định rằng ứng dụng công nghệ trong bảo tồn và lan tỏa giá trị di sản là một xu thế tất yếu. Tuy nhiên, để ứng dụng công nghệ vào trưng bày một cách hiệu quả, điều quan trọng nhất vẫn là công tác nghiên cứu. Những di vật, cổ vật – vốn là thành phần của di sản văn hóa vật thể – cần được tìm hiểu kỹ lưỡng để kể lại câu chuyện của chúng một cách chính xác và sâu sắc.

https://vietnamnet.vn/giai-quyet-van-de-bao-ton-di-san-van-hoa-bang-cong-nghe-tri-tue-nhan-tao-1701873.html

Thành phố Huế, với 8 di sản thế giới và hơn 1.000 di tích lịch sử, đang đẩy mạnh chuyển đổi số trong ngành du lịch để tạo điều kiện thuận lợi và gia tăng trải nghiệm cho khách du lịch. Mục tiêu là thu hút lượng khách đến với Huế ngày càng tăng.

Một trong những nỗ lực của TP Huế là triển khai ứng dụng Hộ chiếu du lịch Huế – Hue City Passport. Ứng dụng này cho phép du khách quét mã QR để cài đặt App, đăng ký thông tin cá nhân và tham gia. Với tính tiện lợi, bản đồ định vị GPS và tính tương tác cao, du khách có thể theo dõi quá trình tham quan và trải nghiệm tại các điểm đến theo lộ trình và chủ đề gợi ý.

Sở Du lịch TP Huế cùng các đơn vị liên quan cũng triển khai số hóa tài nguyên du lịch như di sản, ẩm thực và các điểm đến du lịch. Hiện tại, hệ thống cơ sở dữ liệu số ngành du lịch Huế đang được cập nhật, bao gồm cơ sở lưu trú, công ty lữ hành và hướng dẫn viên du lịch. Hệ thống thông tin số tích hợp về khách du lịch, khu và điểm du lịch, cơ sở dịch vụ du lịch trên địa bàn cũng đang được hình thành.

Tại các điểm tham quan của Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô Huế, dịch vụ bán vé điện tử và tích hợp hệ thống nhận diện trí tuệ nhân tạo (AI) đã được triển khai. Quần thể Di tích Cố đô Huế cũng đã triển khai 96 Trạm tương tác thông minh – TapQuest tại 96 điểm di tích. Du khách có thể dễ dàng tiếp cận thông tin về từng địa điểm thông qua đa dạng hình thức như hình ảnh, video, mô hình 3D và văn bản.

Đại Nội Huế cũng đã triển khai ứng dụng App di tích Huế, hỗ trợ chỉ đường cho du khách. Đối với du khách nước ngoài, ứng dụng này có thể chuyển đổi sang các ngôn ngữ như Anh, Nhật, Pháp và Trung Quốc.

Các chuyên gia cho rằng, để xây dựng du lịch thông minh một cách bền vững, TP Huế cần tiếp tục mở rộng hệ sinh thái số bằng cách tăng cường liên kết liên vùng và hình thành hành lang du lịch thông minh giữa Huế – Đà Nẵng. Việc ứng dụng AI và dữ liệu lớn (Big Data) trong phân tích hành vi du khách cũng là yếu tố quan trọng.

Bên cạnh đó, TP Huế đang đẩy mạnh chuyển đổi số để bảo tồn giá trị di sản. Hàng trăm cổ vật quý triều Nguyễn đã được gắn chip NFC và định danh duy nhất bằng công nghệ Nomion của Phygital Labs. Khách tham quan có thể dùng smartphone tương tác với chip NFC và truy cập thông tin lịch sử, nguồn gốc và ý nghĩa văn hóa của cổ vật.

Tuy nhiên, trong quá trình bảo tồn và phát huy giá trị di sản, TP Huế cũng đang đối mặt với thách thức như việc tháo dỡ các lô cốt, hầm trú ẩn và vọng gác cũ tại di tích Kinh thành Huế. Việc tháo dỡ 31 công trình quốc phòng, trong đó có 26 công trình là lô cốt, 2 vọng gác, 2 hầm ẩn nấp và 1 trận địa phòng không, đang được tiến hành để trả lại giá trị nguyên trạng yếu tố gốc của di tích Kinh thành Huế.

Hà Nội vừa thông qua Nghị quyết về khu phát triển thương mại và văn hóa, đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc kết hợp bảo tồn di sản văn hóa với phát triển kinh tế. Nghị quyết này không chỉ cung cấp một hành lang pháp lý mà còn thể hiện chiến lược phát triển mới, trong đó di sản văn hóa được coi là một nguồn lực quan trọng cho sự phát triển bền vững.

Nghị quyết cho phép thành lập các khu phát triển thương mại và văn hóa tại những khu vực có lợi thế về vị trí thương mại và không gian văn hóa. Đặc biệt, các khu vực định hướng phát triển theo mô hình TOD (đô thị định hướng giao thông công cộng) sẽ được ưu tiên. Các khu phát triển này sẽ hoạt động dựa trên nguyên tắc tự nguyện, tự quản, và bảo đảm sự đồng thuận của đa số các cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và người dân trong khu vực.

Mục tiêu chính của Nghị quyết là bảo tồn di sản văn hóa song hành với phát triển kinh tế, nhằm biến giá trị văn hóa trở thành động lực tăng trưởng. Hà Nội kỳ vọng sẽ phát triển các khu vực như khu phố cổ, làng nghề truyền thống, và không gian văn hóa gắn với di tích lịch sử. Điều này sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp, tổ chức và cá nhân tham gia vào việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản.

Nhiều doanh nghiệp và chuyên gia đã đánh giá cao Nghị quyết này, cho rằng nó sẽ giúp khơi thông dòng chảy của kinh tế di sản, tạo ra cơ hội mới cho cả doanh nghiệp và người dân. Tuy nhiên, để hiện thực hóa được tầm nhìn này, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, doanh nghiệp, cộng đồng và giới nghiên cứu.

Việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa cần được thực hiện một cách sáng tạo, không chỉ dựa vào ngân sách Nhà nước mà còn cần huy động nguồn lực từ xã hội. Di sản văn hóa chỉ thực sự “sống” khi được tiếp tục kể lại bằng ngôn ngữ mới của thời đại, thông qua các sản phẩm dịch vụ, du lịch, sáng tạo nghệ thuật và các hoạt động thương mại mang tính bản địa.

Tóm lại, Nghị quyết về khu phát triển thương mại và văn hóa của Hà Nội đã mở ra một hướng đi mới trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa gắn với phát triển kinh tế. Việc triển khai Nghị quyết này đòi hỏi sự hợp tác và nỗ lực của tất cả các bên liên quan để đạt được mục tiêu phát triển bền vững và bảo vệ nguồn tài nguyên kinh tế không thể tái tạo.

Ngày 25/7, tại Nhà văn hóa xóm Dìa Trên, xã Quảng Uyên, Ban Quản lý Công viên địa chất Non nước Cao Bằng đã phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức một hội nghị tập huấn chuyên sâu về bảo tồn di sản gắn với phát triển du lịch bền vững cho cộng đồng. Sự kiện này đã thu hút sự tham gia của 64 hộ dân sinh sống tại làng giấy bản Dìa Trên.

Các nội dung tập huấn tập trung vào vai trò quan trọng của cộng đồng trong bảo tồn di sản, kỹ năng phát triển du lịch cộng đồng gắn với làng nghề truyền thống, cũng như cách thức khai thác hiệu quả các giá trị văn hóa để phục vụ cho sự phát triển kinh tế – du lịch địa phương. Ngoài ra, chương trình cũng hướng dẫn việc sắp xếp không gian làng nghề tại các hộ gia đình và công tác phát huy giá trị làng nghề gắn với phát triển du lịch.

Hoạt động này nằm trong chuỗi các hoạt động triển khai nhiệm vụ phát triển không gian di sản thuộc Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Non nước Cao Bằng năm 2025. Mục tiêu của chương trình là nâng cao nhận thức và năng lực cho người dân địa phương trong việc bảo vệ và khai thác hiệu quả các di sản văn hóa, lịch sử và tự nhiên của địa phương, từ đó hướng tới xây dựng mô hình du lịch cộng đồng gắn với làng nghề truyền thống tại địa phương.

Qua đó, người dân địa phương sẽ được trang bị kiến thức và kỹ năng cần thiết để tích cực tham gia vào việc bảo tồn và phát huy giá trị của các di sản văn hóa, đồng thời khai thác tiềm năng du lịch một cách bền vững. Việc này không chỉ góp phần vào sự phát triển kinh tế – xã hội của địa phương mà còn giúp bảo vệ và phát huy giá trị của các di sản văn hóa cho thế hệ tương lai.

Ứng Dụng Kỹ Thuật In Rập Thủ Công: Cầu Nối Giữa Quá Khứ và Hiện Tại

Trong bối cảnh nhiều di tích cổ đang phải đối mặt với những thách thức lớn trong công tác bảo tồn, việc ứng dụng kỹ thuật in rập thủ công đã nổi lên như một giải pháp sáng tạo và hiệu quả. Tại chùa Keo Hành Thiện, một trong những công trình Phật giáo cổ tiêu biểu của vùng đồng bằng Bắc Bộ, kỹ thuật này đã được áp dụng để lưu giữ lại các chi tiết, hoa văn, họa tiết và chữ khắc trên các bức phù điêu, bia đá và cấu kiện gỗ.

Chùa Keo Hành Thiện, gắn liền với Thiền sư Dương Không Lộ, vị Quốc sư thời Lý, không chỉ là trung tâm sinh hoạt tín ngưỡng mà còn là nơi chứa đựng kho tàng văn hóa kiến trúc độc đáo. Trải qua hàng trăm năm, nơi đây vẫn bảo lưu được nhiều hạng mục kiến trúc nghệ thuật truyền thống thời Lê – Nguyễn, với hệ thống phù điêu, hoa văn chạm khắc và bia ký có giá trị lịch sử, mỹ thuật đặc biệt.

Tuy nhiên, như nhiều di tích cổ khác, Chùa Keo Hành Thiện cũng đang đối mặt với những thách thức lớn trong công tác bảo tồn, do tác động của thời gian, môi trường và hoạt động con người. Những chi tiết chạm khắc quý trên bộ khung kiến trúc gỗ như hình linh thú, lân nghê, hoa lá thiêng,… cho đến các mảng chạm trên đá đang đứng trước nguy cơ dần bị bào mòn, xuống cấp.

Trước thực trạng đó, năm 2023, một dự án Số hóa di sản làng Hành Thiện quy mô đã và đang được triển khai tại đây, với sự tham gia của các chuyên gia bảo tồn, các nhà nghiên cứu, kiến trúc sư, nghệ nhân và đội ngũ công nghệ. Dự án không chỉ nhằm mục đích bảo tồn di tích mà còn tạo ra một không gian trải nghiệm văn hóa mới mẻ cho cộng đồng.

Một trong những hoạt động nổi bật của dự án là triển lãm “Hành Thiện 200 năm danh xưng”, tổ chức nhân dịp kỷ niệm hai thế kỷ ngôi làng mang tên Hành Thiện. Triển lãm đã trưng bày nhiều bản rập văn bia cổ, tranh ký họa, tranh ảnh tư liệu gốc về chùa Keo và các sản phẩm văn hóa được hình thành từ tư liệu in rập, thu hút sự quan tâm đặc biệt của người dân địa phương và du khách.

In rập là phương pháp lưu giữ chính xác những chi tiết gốc, đồng thời tạo nên một lối tiếp cận giàu cảm xúc và thẩm mỹ với di sản. Mỗi bản rập thủ công trở thành sợi dây kết nối giữa hiện vật và cộng đồng, giữa nghệ thuật cổ truyền và công nghệ hiện đại.

Không chỉ tại chùa Keo Hành Thiện, kỹ thuật in rập thủ công còn được chuyển thể thành một hoạt động giáo dục, nghệ thuật, truyền cảm hứng đến cộng đồng tại Quần thể Danh thắng Tràng An. Tại đây, du khách có thể tận tay thực hiện một bản in rập truyền thống trên giấy dó, từ khâu pha màu, đặt khuôn, dùng con rập bọc vải và con lăn để in rập tranh.

Qua hoạt động này, không chỉ giúp du khách hiểu hơn về lịch sử, văn hóa và nghệ thuật truyền thống, mà còn tạo ra một không gian trải nghiệm văn hóa mới mẻ, nơi mà di sản trở nên gần gũi và sống động hơn. Mỗi bản in rập đều là “độc bản” bởi mỗi thao tác, mỗi lần chạm mực, mỗi sắc độ màu đều mang dấu ấn cá nhân, ghi lại những khoảnh khắc sáng tạo khác nhau của mỗi người.

Có thể thấy, khi được thiết kế phù hợp, in rập, từ một kỹ thuật bảo tồn khoa học, có thể trở thành phương thức truyền tải, lan tỏa văn hóa sống động, bền vững. Mỗi bản tranh nhỏ là một lát cắt của ký ức văn hóa, góp phần đưa di sản đến gần hơn với đời sống thường nhật. Trải nghiệm bằng tay, hiểu bằng tâm và mang đến những giá trị đích thực, đó là hành trình “chạm tay vào di sản” theo đúng nghĩa.

Trong bối cảnh hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, chuyển đổi số trong hoạt động bảo tàng đang trở thành xu hướng tất yếu trên toàn thế giới. Điều này không chỉ giúp hiện đại hóa công tác bảo tồn di sản mà còn tăng cường khả năng tiếp cận và chia sẻ kiến thức với công chúng, đặc biệt là thế hệ mới. Mới đây, trong chuyến đi học tập và trao đổi kinh nghiệm bảo tồn di sản tại Ba Lan, TS Nguyễn Anh Minh, Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, đã nhấn mạnh rằng đã đến lúc các bảo tàng tại Việt Nam cần thiết có một phòng chuyển đổi số.

Theo TS Nguyễn Anh Minh, việc thành lập phòng chuyển đổi số không chỉ giúp hiện đại hóa công tác bảo tàng mà còn góp phần quan trọng trong công tác bảo tồn di sản một cách bền vững. Điều này cũng giúp thu hút công chúng thế hệ mới và hội nhập quốc tế. Kinh nghiệm của Ba Lan, một quốc gia có hệ thống bảo tàng hiện đại và năng động bậc nhất Đông Âu, cho thấy rằng việc thành lập phòng chuyển đổi số đã trở thành một phần không thể thiếu trong hoạt động của các bảo tàng.

Phòng chuyển đổi số tại các bảo tàng Ba Lan đảm nhiệm nhiều nhiệm vụ chuyên biệt, bao gồm: số hóa hiện vật, xây dựng và cập nhật cơ sở dữ liệu, đăng tải nội dung lên các nền tảng số, phục vụ cho công tác in ấn, xuất bản, cũng như truyền thông và nghiên cứu. Các bảo tàng tại Ba Lan đều được trang bị studio chụp ảnh chuyên nghiệp có diện tích lớn, hệ thống ánh sáng chuẩn bảo tàng và máy ảnh hiện đại với độ phân giải cao. Đây chính là nơi thực hiện việc số hóa chi tiết từng hiện vật, từng tác phẩm nghệ thuật với tiêu chuẩn kỹ thuật cao, đảm bảo tính chân thực và sắc nét khi chuyển sang không gian số.

Sau khi hoàn tất khâu chụp ảnh và xử lý hình ảnh, dữ liệu được cập nhật lên hệ thống nền tảng số và tích hợp vào cơ sở dữ liệu số hóa, đây là quá trình lưu giữ toàn bộ hiện vật, hình ảnh, tư liệu của bảo tàng. Quá trình này là nền tảng quan trọng để chia sẻ hình ảnh các hiện vật đến với các chuyên gia, nhà nghiên cứu, sinh viên và công chúng trong nước và quốc tế thông qua các nền tảng số.

Việc thành lập phòng chuyển đổi số không còn là sự lựa chọn, mà là một yêu cầu cấp thiết đối với các bảo tàng ở Việt Nam, nhằm hiện đại hóa công tác bảo tồn, tăng cường khả năng tiếp cận di sản và từng bước hội nhập với xu thế phát triển chung của bảo tàng thế giới trong kỷ nguyên số. Tuy nhiên, tại Việt Nam hiện nay, hầu hết các bảo tàng vẫn vận hành theo mô hình truyền thống và chưa có phòng chuyên trách cho chuyển đổi số.

Các chuyên gia cho rằng, nếu không có bước nhảy về công nghệ, bảo tàng sẽ tiếp tục lùi lại phía sau, không bắt kịp nhu cầu và tâm lý tiếp cận mới của công chúng. Một rào cản lớn là hầu hết các bảo tàng tại Việt Nam chưa có phòng chuyên trách cho chuyển đổi số. Việc số hóa hiện vật, nếu có, thường được thực hiện rời rạc, dưới dạng các dự án ngắn hạn, thuê ngoài. Điều này khiến dữ liệu thiếu đồng bộ, không bảo mật, khó duy trì và không phát huy được giá trị về lâu dài.

Do đó, việc thành lập một quỹ chuyển đổi số trong lĩnh vực bảo tàng tại Việt Nam là hết sức cần thiết, nhằm tạo ra nguồn lực ổn định để hỗ trợ các bảo tàng từng bước hình thành phòng chuyển đổi số, triển khai số hóa hiện vật, xây dựng cơ sở dữ liệu và phát triển nền tảng trưng bày số một cách bài bản, bền vững. Từ đó, các bảo tàng tại Việt Nam có thể bắt kịp với xu thế phát triển chung của bảo tàng thế giới và đáp ứng nhu cầu của công chúng trong kỷ nguyên số.