Trong thời đại số hóa hiện nay, trẻ em đang trở thành mục tiêu của những kẻ lừa đảo tinh vi. Những thủ thuật thao túng tâm lý được sử dụng để dẫn dắt trẻ vào bẫy lừa đảo ngày càng tăng. Để bảo vệ con cái một cách thực chất, phụ huynh cần thay đổi cách nhìn nhận và trang bị cho trẻ những kỹ năng cần thiết.

Phó giáo sư Phạm Mạnh Hà, chuyên gia ngành tâm lý học tại Khoa Khoa học và Công nghệ giáo dục, Đại học Bách khoa Hà Nội, cảnh báo rằng không đứa trẻ nào an toàn tuyệt đối trước những thủ thuật thao túng tâm lý tinh vi. Những kẻ lừa đảo thường sử dụng kịch bản tinh vi, đánh trúng vào tâm lý yếu điểm của từng đối tượng.

Có 4 thủ thuật thao túng tâm lý phổ biến mà các đối tượng thường sử dụng: ‘Tội phạm hóa’, ‘Cô lập’, ‘Khẩn cấp’, và ‘Bình thường hóa’. Những thủ thuật này được thiết kế như một kịch bản hoàn chỉnh, nhằm làm trẻ mất phương hướng, hoảng loạn, và hoàn toàn phụ thuộc vào kẻ thao túng.

Để hiểu vì sao một đứa trẻ dễ bị dẫn dắt, cần xem xét tổng thể từ đặc điểm tâm lý, hoàn cảnh gia đình đến các mối quan hệ xung quanh. Trẻ ở độ tuổi phát triển chưa có khả năng đánh giá rủi ro hoàn chỉnh, dễ tin người, nhất là khi sợ bị người lớn la mắng.

Những gia đình có xung đột thường xuyên, ly hôn, hoặc khoảng cách thế hệ lớn cũng khiến trẻ khó tìm được điểm tựa tâm lý an toàn. Ngoài ra, các mối quan hệ qua mạng, với tốc độ phát triển nhanh và sự hiện diện ảo, lại mang đến cho trẻ cảm giác được lắng nghe và thấu hiểu – thứ mà trẻ không tìm được từ người thân.

Phụ huynh cần đặc biệt lưu ý nếu trẻ có những biểu hiện như thay đổi hành vi đột ngột, lo lắng khi không dùng điện thoại, phụ thuộc quá mức vào một người bạn mới, học tập sa sút, hoặc hay nói dối, giấu diếm. Khi phát hiện những dấu hiệu này, điều quan trọng nhất là không trách phạt, không dò xét, mà cần lắng nghe với thái độ thấu hiểu.

Phụ huynh nên xây dựng kênh giao tiếp cởi mở, giúp con cảm thấy an toàn khi chia sẻ. Cần giáo dục con về quyền riêng tư cơ thể, cách nhận diện các chiêu trò thao túng, và kỹ năng nói ‘không’ với những yêu cầu bất thường. Thay vì cấm đoán, hãy đồng hành cùng con trong không gian mạng, cùng tìm hiểu các xu hướng, trò chuyện về những rủi ro một cách cởi mở.

Trong những trường hợp có dấu hiệu tâm lý kéo dài, cha mẹ nên chủ động tìm đến các chuyên gia tâm lý học đường hoặc chuyên gia giáo dục để được hỗ trợ kịp thời. Không phần mềm kiểm soát thiết bị nào có thể thay thế cho sự hiện diện thực chất của cha mẹ. Lá chắn mạnh nhất trước những kịch bản lừa đảo tinh vi không nằm ở công nghệ, mà nằm ở chính sự kết nối tình cảm, niềm tin và đồng hành của gia đình.

Ngày 17/7, chị N., 38 tuổi, ở Hà Nội, đã trở thành nạn nhân của một vụ lừa đảo qua điện thoại. Chị nhận được cuộc gọi từ một người tự xưng là nhân viên giao hàng, thông báo về một đơn hàng và yêu cầu chuyển khoản 10.000 đồng. Sau đó, đối tượng này hướng dẫn chị hủy đăng ký hội viên giao hàng và chuyển khoản nhầm. Khi chị thao tác theo hướng dẫn, tài khoản của chị bị trừ 1,5 tỷ đồng.

Thủ đoạn trên là một hồi chuông cảnh báo về một loại tội phạm mạng đang tiến hóa rất nhanh, hoạt động có tổ chức, và len lỏi vào từng giao dịch thương mại điện tử. Thượng tá Đào Trung Hiếu, Tiến sĩ Tội phạm học, cho rằng điểm nguy hiểm nhất của chiêu lừa ‘shipper giả’ nằm ở chỗ các đối tượng không hành động theo những kịch bản cũ kỹ, sơ sài như trước đây, mà liên tục biến đổi cách tiếp cận, đánh thẳng vào tâm lý tin tưởng của người dùng.

Các đối tượng xấu luôn tìm cách bắt kịp hành vi mua sắm trực tuyến của người dân để giăng bẫy, từ giả danh nhân viên giao hàng đến giả mạo tổng đài chăm sóc khách hàng, gửi đường link tra cứu đơn hàng hay thậm chí giả dạng sàn thương mại điện tử. Điều khiến người bị hại dễ mắc lừa chính là việc dữ liệu đơn hàng, từ tên, địa chỉ, số điện thoại, đến giá trị món hàng, hoàn toàn trùng khớp với đơn thật mà họ đang chờ nhận.

Thượng tá Đào Trung Hiếu nhận định, nhiều người chủ quan nghĩ rằng vài chục nghìn đồng không đáng kể, nhưng thực chất, đó là cái bẫy mở cửa cho tội phạm công nghệ cao. Đường link hoặc mã QR mà đối tượng gửi tới thường chứa mã độc, cài vào điện thoại để chiếm quyền điều khiển ứng dụng ngân hàng. Hoặc nguy hiểm hơn, các trang web giả mạo yêu cầu nhập OTP, thực chất là hành vi ủy quyền vô tình cho kẻ gian rút toàn bộ tiền trong tài khoản.

Vấn nạn rò rỉ dữ liệu cá nhân là một vấn đề nghiêm trọng. Thông tin cá nhân của người dùng không còn an toàn như nhiều người tưởng. Dữ liệu bị rò rỉ từ 3 nguồn chính: Nội bộ các sàn thương mại điện tử hoặc đơn vị vận chuyển; các website và ứng dụng kém bảo mật nơi người dùng vô tình để lại thông tin; thị trường mua bán ‘data rác’ diễn ra công khai trên mạng xã hội.

Với vài trăm nghìn đồng, các nhóm lừa đảo có thể sở hữu hàng nghìn bộ dữ liệu chi tiết, từ đó dựng lên câu chuyện lừa đảo khớp tới 90-100% sự thật, khiến người nhận tin tưởng gần như tuyệt đối. Khi niềm tin bị khai thác làm công cụ gây án, mọi cảnh báo chung chung trở nên vô nghĩa nếu không có kỹ năng phòng vệ cụ thể.

Trước thực trạng này, Thượng tá Hiếu khuyến cáo người dùng cần cảnh giác và tự bảo vệ mình. Người dùng cần nhớ nguyên tắc cơ bản: Không chuyển tiền trước cho shipper lạ, không bấm vào đường link hoặc quét QR từ tin nhắn không rõ nguồn gốc, không cung cấp mã OTP hay mật khẩu ngân hàng cho bất kỳ ai. Hãy kiểm tra đơn hàng trực tiếp trên ứng dụng chính thức, ưu tiên thanh toán khi nhận hàng và bật bảo mật đa lớp cho tài khoản ngân hàng.

Tuy nhiên, Tiến sĩ Tội phạm học cũng chia sẻ về một vấn đề đáng lo hơn, là nhóm bị tội phạm nhắm đến nhiều nhất chính là học sinh, sinh viên và người trẻ tuổi, vốn thành thạo công nghệ nhưng thiếu kỹ năng kiểm chứng thông tin. Việc giáo dục kỹ năng tự vệ số cần được triển khai khẩn cấp, bài bản, như một môn học bắt buộc trong trường học và cộng đồng, để thế hệ trẻ có thể tự bảo vệ mình trước những kịch bản lừa đảo tinh vi ngày càng xuất hiện dày đặc.

Một trường hợp lừa đảo tinh vi đã được phát hiện tại tỉnh Ninh Bình, khi một cô gái trẻ trở thành nạn nhân của đối tượng giả danh công an. Đối tượng này đã đe dọa cô gái có liên quan đến một vụ án và yêu cầu cô thực hiện các hành động cụ thể để đảm bảo sự an toàn của mình.

Cụ thể, vào ngày 23/7, gia đình anh K., trú tại xã Thanh Lâm, tỉnh Ninh Bình, đã trình báo về việc con gái của họ, Đ.T.K.P. (SN 2007), bị các đối tượng lạ mặt gọi điện thông báo đang bị bắt cóc và yêu cầu gia đình chuyển 200 triệu đồng để chuộc người. Công an xã Thanh Lâm đã nhanh chóng triển khai các biện pháp nghiệp vụ để xác minh và làm rõ vụ việc.

Qua quá trình điều tra, lực lượng công an đã phát hiện ra rằng đối tượng lừa đảo đã sử dụng thủ đoạn giả danh công an để đe dọa và bắt nạt cô gái trẻ. Đối tượng đã yêu cầu Đ.T.K.P. đến một nhà nghỉ tự trói tay chân và chụp ảnh gửi về cho gia đình, đồng thời đòi 200 triệu đồng tiền chuộc. Rất may, lực lượng công an đã tìm thấy Đ.T.K.P. đang ở trong nhà nghỉ Thành Đạt tại phường Phù Vân, tỉnh Ninh Bình, sau gần 9 tiếng truy tìm.

Qua làm việc với P., cô gái này cho biết đã nhận cuộc gọi từ một người lạ tự xưng là công an, nói P. có liên quan đến một vụ án và yêu cầu P. phải chứng minh đang có 300 triệu đồng. Do không có tiền, đối tượng đã yêu cầu P. tìm nhà nghỉ kín đáo để làm việc và không được nói với ai. Khi đang ở nhà nghỉ, đối tượng tiếp tục gọi video, đe dọa và bắt P. tự trói tay chân, chụp ảnh, gửi cho gia đình với nội dung ‘con bị bắt cóc’ và yêu cầu chuẩn bị tiền chuộc, nếu không sẽ giết P.

Qua vụ việc này, lực lượng công an khuyến cáo người dân cần cảnh giác trước thủ đoạn của các đối tượng lừa đảo giả danh công an, Viện kiểm sát, tòa án, gọi video qua các ứng dụng và vu cáo nạn nhân liên quan đến vụ án rửa tiền, ma túy… Người dân cần đề phòng và không nên tin vào các yêu cầu vô lý từ những người lạ mặt. Công an xã Thanh Lâm đã giải quyết vụ việc một cách kịp thời và hiệu quả, đảm bảo an toàn cho nạn nhân.

Hiện tại, vụ việc đang được cơ quan chức năng tiếp tục điều tra và làm rõ. Người dân cần nâng cao cảnh giác và báo cáo ngay cho cơ quan công an nếu gặp phải các trường hợp tương tự.

Một trường hợp mất tích gây lo ngại đã xảy ra tại Malaysia khi một cô bé 14 tuổi, Wong Yee Xuan, bỏ nhà đi, khiến gia đình cô vô cùng lo lắng. Wong Yee Xuan là con gái của anh Wong, 43 tuổi, người đang làm việc tại Singapore và gửi hai con cho ông bà nội chăm sóc tại Kuala Lumpur.

Ngày 23/7, ông nội của Yee Xuan đưa em đến trường trung học ở khu vực Kepong như thường lệ. Tuy nhiên, đến khoảng 13h cùng ngày, khi ông quay lại đón, Yee Xuan đã biến mất. Gia đình đã liên hệ với giáo viên và phát hiện ra rằng cô bé chưa đến lớp trong ngày hôm đó.

Anh Wong nghi ngờ con gái mình đã bị dụ dỗ bởi một người đàn ông 47 tuổi mà cô đã quen qua mạng. Một người bạn của em gái anh Wong đã phát hiện Yee Xuan bước lên một chiếc SUV màu trắng ở khu vực Jinjang và chụp lại hình ảnh làm bằng chứng. Khi bị bố đối chất, Yee Xuan nhận người đàn ông đó là bạn trai mình.

Người đàn ông này còn đến tận nhà để đón cô bé và đã hứa tặng Yee Xuan một chiếc xe SUV và thậm chí mua cả nhà cho cô. Tuy nhiên, tình hình ngày càng nghiêm trọng hơn khi gia đình nhận thấy những dấu hiệu bất thường. Yee Xuan bắt đầu về nhà rất khuya, thường là sau nửa đêm. Ông bà nội còn phát hiện vết môi hôn trên cổ cô bé.

Gia đình đã đưa Yee Xuan đến đồn cảnh sát để trình báo và anh Wong cũng lập tức quay về để nói chuyện và khuyên nhủ con gái. Tuy nhiên, chỉ vài ngày sau khi anh Wong trở lại Singapore để tiếp tục công việc, cô bé đã bỏ nhà ra đi.

Người đàn ông 47 tuổi này có quá khứ mờ ám. Theo điều tra của gia đình, căn nhà của người đàn ông này ở Batu Pahat, bang Johor, đã bị bán từ nhiều năm trước. Một cư dân sống gần đó tiết lộ rằng người đàn ông này đang vướng nợ nần và từng lừa một phụ nữ hơn 10.000 RM (gần 62 triệu đồng).

Gia đình cũng phát hiện ra rằng chiếc SUV trắng mà người đàn ông này hứa tặng Yee Xuan không mang tên anh ta. Lo lắng cho sự an toàn của con gái, anh Wong đã báo cảnh sát và kêu gọi cộng đồng hỗ trợ.

Cảnh sát đang tích cực truy tìm tung tích của cô bé và điều tra viên cũng đang giữ liên lạc thường xuyên với ông nội của Yee Xuan để cập nhật diễn biến vụ việc.

Lừa đảo qua mạng xã hội đang trở thành một vấn đề ngày càng nghiêm trọng, với những kẻ lừa đảo lợi dụng tâm lý nóng vội của người tiêu dùng trong việc “săn” giá rẻ vào phút chót. Một trong những thủ đoạn phổ biến của chúng là tạo ra các fanpage giả mạo trên Facebook, thậm chí còn có tích xanh để tạo lòng tin, nhằm đăng tải các chương trình du lịch gần giống với các cơ sở chính thống.

Những fanpage lừa đảo này thường yêu cầu khách hàng chuyển cọc trước 50% và sau đó gửi mã đặt phòng giả mạo. Khi nạn nhân nhận được mã đặt phòng, những kẻ lừa đảo sẽ cắt đứt liên lạc và biến mất. Trước đó, họ thường sao chép nội dung bài đăng, hình ảnh và quy trình đặt phòng và thanh toán từ trang chính thống để tạo ra một trang web giả mạo đáng tin cậy.

Các fanpage lừa đảo này còn chạy quảng cáo trên Facebook với nội dung hấp dẫn, nhắm vào tâm lý ham rẻ của người dùng. Khi giao dịch xong, những kẻ lừa đảo sẽ thông báo rằng phòng đã được đặt hết và hướng dẫn nạn nhân liên hệ với “kế toán” để được hoàn tiền. Tuy nhiên, khi khách hàng gọi điện, những kẻ lừa đảo sẽ yêu cầu cung cấp thông tin tài khoản hoặc gửi link thanh toán qua cổng trung gian như VnPay để tạo cảm giác hợp lệ.

Nhiều người đã trở thành nạn nhân của những kẻ lừa đảo và bị mất thêm tiền hoặc lộ dữ liệu tài chính do lo lắng muốn lấy lại tiền và làm theo yêu cầu của đối tượng. Chỉ khi nghi ngờ hoặc không liên lạc được với “bên đặt phòng”, nạn nhân mới gọi đến hotline chính thức của khách sạn để xác minh, nhưng lúc đó thường đã quá muộn.

Để nhận biết fanpage lừa đảo, người dùng cần chú ý đến các dấu hiệu như tương tác bất thường (nhiều lượt thích nhưng ít hoặc không có bình luận thật), thông tin “Giới thiệu” không rõ ràng (do nước ngoài quản lý hoặc mới lập) và số điện thoại không khớp với website chính thức. Người dùng nên kiểm tra mục “Tính minh bạch của Trang” để xem người quản lý trang và lịch sử đổi tên fanpage.

Khi gặp phải những tình huống lừa đảo trên mạng xã hội, người dùng cần cảnh giác và không cung cấp thông tin cá nhân hoặc chuyển tiền cho những kẻ lừa đảo. Thay vào đó, họ nên liên hệ trực tiếp với cơ sở chính thống để xác minh thông tin và tránh trở thành nạn nhân của những kẻ lừa đảo.

Facebook và các nền tảng mạng xã hội khác cần phải có biện pháp hiệu quả để ngăn chặn và xử lý những trường hợp lừa đảo trên mạng xã hội. Người dùng cũng cần nâng cao cảnh giác và kiến thức để bảo vệ mình khỏi những kẻ lừa đảo.