Kỳ thi chung đã từng được kỳ vọng là giải pháp tinh giản, tiết kiệm và thuận tiện. Tuy nhiên, thực tiễn đã bộc lộ không ít bất cập về thiết kế đề thi, mục tiêu đánh giá và hệ quả trong dạy học.

Vấn đề đặt ra hiện nay không chỉ là nên giữ hay bỏ kỳ thi này mà là làm thế nào để một kỳ thi có thể phục vụ hiệu quả hai mục tiêu vốn khác biệt.

Có ba phương án chính đang được bàn luận. Thứ nhất, tổ chức hai kỳ thi riêng biệt: một kỳ để xét tốt nghiệp phổ thông, một kỳ tuyển sinh đại học. Phương án này rõ ràng về mục tiêu nhưng khó khả thi bởi gây tốn kém ngân sách, nhân lực, tạo áp lực kép cho học sinh và tái diễn cảnh luyện thi tràn lan.

Thứ hai, bỏ hẳn kỳ thi tốt nghiệp THPT, giao việc đánh giá công nhận tốt nghiệp cho nhà trường. Tuy nhiên, phương án này lại bất cập khi chưa có hệ thống đảm bảo chất lượng độc lập, việc công nhận tốt nghiệp chỉ dựa vào đánh giá nội bộ dễ dẫn tới mất niềm tin, thiếu công bằng và gây khó khăn cho phân luồng học sinh sau THPT và công nhận bằng cấp với thế giới để du học.

Phương án thứ ba: giữ một kỳ thi chung – vẫn là lựa chọn khả thi nhất nếu có điều chỉnh hợp lý. Trọng tâm không nằm ở số lượng kỳ thi mà ở cách thiết kế sao cho một kỳ thi đáp ứng được cả hai mục tiêu.

Điều quan trọng là xác định rõ ràng: phần nào trong bài thi nhằm đánh giá điều kiện công nhận tốt nghiệp, phần nào để phục vụ tuyển sinh đại học. Khi mục tiêu được phân định rõ, cấu trúc đề thi cũng cần thay đổi tương ứng.

Một bài thi có thể tổng hợp các môn Toán – Lý – Hóa hoặc Lịch sử – Địa lý – Giáo dục kinh tế và pháp luật… để đánh giá năng lực tư duy tổng hợp. Cách tiếp cận này sẽ khắc phục tình trạng học lệch theo tổ hợp cố định, đồng thời nâng cao chất lượng đầu vào cho các trường đại học.

Trong bối cảnh đang lấy ý kiến sửa đổi Luật Giáo dục Đại học, đây là thời điểm quan trọng để xác lập rõ quyền tự chủ tuyển sinh của các cơ sở giáo dục đại học, trên nguyên tắc trách nhiệm giải trình.

Việc sửa Luật Giáo dục Đại học cần đi kèm cải cách thi cử để toàn hệ thống chuyển từ tư duy kiểm soát sang khuyến khích chất lượng, từ áp đặt sang trao quyền có điều kiện. Một kỳ thi vẫn có thể phục vụ tốt cả xét tốt nghiệp và tuyển sinh đại học – nếu mục tiêu được phân định rõ và thiết kế lại theo hướng linh hoạt, chuyên nghiệp.

Vấn đề xét tuyển đại học năm 2025 đang trở nên nóng khi nhiều trường đại học hàng đầu thông báo giảm hoặc không xét tuyển tổ hợp C00. Việc này gây ra sự lo lắng cho thí sinh và đặt ra câu hỏi về tương lai của khối ngành khoa học xã hội.

Ngày 4-6, Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội) công bố chỉ xét 9/28 ngành cho tổ hợp C00. So với năm 2024, trường đã không dùng tổ hợp C00 để xét cho 17 ngành, bao gồm Báo chí, Công tác xã hội, Tâm lý học, Văn hóa học, Việt Nam học, Xã hội học…

Trước đó, các trường như Trường Đại học Mở Hà Nội, Trường Đại học Luật (Đại học Quốc gia Hà Nội), Trường Đại học Thủ đô Hà Nội, Học viện Báo chí và Tuyên truyền cũng thông báo bỏ xét tuyển tổ hợp C00 ở nhiều ngành so với năm 2024 trở về trước.

Thống kê cho thấy, trong số liệu đăng ký dự thi tốt nghiệp THPT năm 2025, 3 môn trong tổ hợp C00 dẫn đầu về lượng thí sinh đăng ký. Môn Ngữ văn có 1.151.687 thí sinh, môn Lịch sử có 499.357 thí sinh, và môn Địa lý có 494.081 thí sinh. Điều này cho thấy gần 50% thí sinh chọn thi Lịch sử và Địa lý, hai môn tự chọn.

Việc các trường đại học đột ngột bỏ xét tuyển tổ hợp C00 trong năm 2025 sẽ ảnh hưởng lớn đến quyền lợi của thí sinh, đặc biệt là những học sinh có đam mê và tố chất với các môn khoa học xã hội.

Một câu hỏi đặt ra là liệu việc loại bỏ tổ hợp C00 có phải là một quyết định hợp lý. Trong khi ngoại ngữ và kỹ năng phân tích định lượng là cần thiết, việc xem nhẹ hoặc loại bỏ tổ hợp C00 có thể gây ra hệ lụy tiêu cực cho giáo dục nhân văn.

Xã hội cần các nhà quản lý giáo dục và các trường đại học có cách nhìn cân bằng và thấu đáo hơn. Cần có chiến lược để trân trọng và phát huy thế mạnh của mọi khối thi, đảm bảo cánh cửa đại học luôn rộng mở cho tài năng đa dạng.

Cần có sự rà soát và điều chỉnh để giảm thiểu rủi ro và đảm bảo công bằng cho thí sinh. Việc đổi mới và cải cách giáo dục luôn cần thiết, nhưng cần tính toán đến quyền lợi của các đối tượng liên quan.