Suốt hơn một năm qua, hàng nghìn cán bộ công an đã không ngại nắng mưa, ngày đêm rong ruổi khắp các làng quê Việt Nam để thu thập mẫu ADN của thân nhân liệt sĩ. Sự nỗ lực này đã giúp hành trình “trả lại tên cho các Anh hùng” chuyển mình với sự hỗ trợ của trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn và công nghệ gen tiên tiến, mở ra những bước đột phá đầy ý nghĩa.

Nhân kỷ niệm 77 năm Ngày Thương binh – Liệt sĩ, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã nhấn nút khởi động Ngân hàng Gen (ADN) thân nhân liệt sĩ chưa xác định thông tin và thân nhân liệt sĩ. Dự án do Bộ Công an đứng ra thực hiện, với sự đồng hành của GeneStory, đơn vị tiên phong trong việc tạo lập dữ liệu cho Ngân hàng gen. Sau tròn một năm, dự án đã thu được hơn 51.000 mẫu gen từ khắp mọi miền đất nước. Mỗi mẫu gen là một tia hy vọng, thắp sáng niềm tin cho những gia đình vẫn ngày đêm mong ngóng.

Đã có 16 gia đình tìm lại được hài cốt người thân, 16 liệt sĩ được trở về quê hương sau hàng chục năm nơi chiến trường xa. Trong số những gia đình tìm được người thân, có gia đình liệt sĩ Lương Bá Nho, người đã hy sinh vào năm 1970. Hài cốt của anh được tìm thấy tại nghĩa trang liệt sĩ Đức Cơ, tỉnh Gia Lai, sau hơn 50 năm mất tích. Sự kiện này không chỉ mang lại niềm vui cho gia đình mà còn cho thấy hiệu quả của việc ứng dụng công nghệ gen trong việc xác định danh tính liệt sĩ.

Giáo sư Vũ Hà Văn, nhà đồng sáng lập GeneStory, khẳng định rằng công nghệ gen tiên tiến sẽ giúp nối lại những mảnh ghép của quá khứ và hiện tại. “Mỗi một mẫu gen được thu thập hôm nay không chỉ là mẫu vật sinh học, mà còn là sự kết nối ký ức, sự nối dài của tình thân qua nhiều thế hệ.”

Dự án Ngân hàng Gen Việt Nam đặt mục tiêu thu thập 1 triệu mẫu gen từ thân nhân để xác định danh tính cho khoảng 500.000 liệt sĩ. Với sự hỗ trợ của các thuật toán AI và hệ thống dữ liệu tham chiếu đặc trưng của người Việt, dự án hứa hẹn sẽ mở ra một kỷ nguyên mới trong việc xác định danh tính liệt sĩ và ứng dụng trong các lĩnh vực khác như chăm sóc sức khỏe cá nhân hóa và y tế.

Ngân hàng Gen liệt sĩ, một dự án nhân văn được Chính phủ, Bộ Công an và doanh nghiệp GeneStory triển khai, đã đạt được những kết quả đáng kể sau một năm hoạt động. Dự án này nhằm mục đích tìm lại người thân cho hàng trăm nghìn gia đình thông qua việc sử dụng công nghệ giám định ADN hiện đại để xác minh danh tính của các liệt sĩ.

Sau một năm triển khai, Ngân hàng Gen liệt sĩ đã thu nhận hơn 51.000 mẫu ADN từ thân nhân liệt sĩ tại 34 tỉnh, thành, đạt khoảng 5% mục tiêu quốc gia là 1 triệu mẫu vào năm 2030. Qua đó, đã hoàn thành phân tích, cập nhật vào cơ sở dữ liệu căn cước hơn 11.000 mẫu. Đặc biệt, tính đến thời điểm hiện tại, đã xác định được danh tính 16 trường hợp liệt sĩ vô danh.

Toàn bộ chi phí liên quan đến việc thu mẫu, phân tích, đối sánh và trả kết quả đều được miễn phí. Nguồn kinh phí thực hiện đến từ sự đóng góp của các doanh nghiệp trên cả để hỗ trợ cho dự án. GeneStory, đơn vị xây dựng Ngân hàng Gen liệt sĩ, cho biết ngân hàng được xây dựng hiện đại, bảo mật, với hệ thống hỗ trợ lưu trữ, phân tích chính xác hàng chục nghìn mẫu ADN.

Dự án không chỉ là một công trình khoa học mang tầm quốc gia, mà còn là biểu tượng cho lòng tri ân sâu sắc của dân tộc Việt Nam với những anh hùng đã ngã xuống vì hòa bình và độc lập của Tổ quốc. Mục tiêu của Ngân hàng Gen liệt sĩ là hoàn thành việc thu nhận 1 triệu mẫu ADN từ thân nhân vào năm 2030, góp phần xác định danh tính hàng chục nghìn liệt sĩ vô danh.

Trong hành trình ‘trả lại tên’ cho các liệt sĩ, công nghệ giám định ADN đã đóng vai trò quan trọng. Gần đây, Mỹ đã bàn giao trang thiết bị, vật tư, hóa chất và quy trình xét nghiệm ADN cho Việt Nam nhằm phục vụ giám định hài cốt chưa định danh trong chiến tranh tại Việt Nam.

GS-TS Chu Hoàng Hà, Phó chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam (VAST), cho biết các nhà khoa học của Viện Sinh học và các chuyên gia quốc tế đã nỗ lực phát triển, tối ưu hóa và chuyển giao công nghệ phân tích ADN hài cốt liệt sĩ tiên tiến. Các kết quả thu được rất đáng ghi nhận, với tỷ lệ chiết tách thành công ADN từ các mẫu hài cốt tăng từ 22% lên tới 70%.

Việc giải trình tự gen và phân tích chỉ thị SNP đã mở ra khả năng khớp nối với thân nhân có quan hệ huyết thống xa đến 4 hoặc 5 thế hệ. Đây là lần đầu tiên các chuyên gia đã chứng minh được tính khả thi của việc áp dụng công nghệ tiên tiến vào công tác giám định ADN hài cốt liệt sĩ Việt Nam.

Việc đầu tư, tiếp nhận và đưa vào vận hành các trang thiết bị phân tích ADN hiện đại đánh dấu một bước tiến quan trọng, giúp các nhà khoa học nâng cao năng lực kỹ thuật và làm chủ hoàn toàn công nghệ. Nhờ đó, quy trình phân tích mẫu hài cốt lâu năm được thực hiện trên quy mô lớn, với độ chính xác cao, mở ra khả năng khớp nối dữ liệu ADN giữa mẫu hài cốt và mẫu thân nhân có quan hệ huyết thống xa đến 4-5 thế hệ.

Một hội nghị quan trọng đã diễn ra tại tỉnh Thanh Hóa vào ngày 26/7, với mục đích thu nhận mẫu ADN của thân nhân liệt sĩ chưa xác định được danh tính và công bố kết quả giám định ADN hài cốt liệt sĩ. Sự kiện này đã thu hút hàng chục gia đình thân nhân liệt sĩ từ khắp nơi trên cả nước.

Ông Vũ Khắc Thận, trú tại thành phố Hải Phòng, một trong những người tham gia, chia sẻ: “Hàng chục năm kể từ ngày anh trai tôi hy sinh, gia đình tôi không có thông tin gì về phần mộ của anh. Tôi hy vọng, thông qua phương pháp giám định ADN, sẽ sớm tìm được mộ của anh trai”. Ông Thận cho biết ông đã mất 5 giờ sáng rời Hải Phòng và đến 7h30 cùng ngày đã có mặt tại Thanh Hóa để thực hiện lấy mẫu ADN.

Liệt sĩ Vũ Khắc Cẩn, anh trai của ông Thận, nhập ngũ năm 1970 và hy sinh vào ngày 5/10/1971 tại chiến trường Quảng Trị. Gia đình chỉ nhận được giấy báo tử, không có thông tin về phần mộ. Ông Thận hy vọng việc lấy mẫu ADN sẽ giúp gia đình tìm được phần mộ của anh trai.

Ông Hoàng Mạnh Phi, trú tại tỉnh Thanh Hóa, cũng tham gia sự kiện với hy vọng tương tự. Ông cho biết: “56 năm kể từ ngày anh trai tôi hy sinh, gia đình chưa từng có thông tin gì về phần mộ của anh. Chúng tôi đã đi tìm nhiều lần nhưng không có kết quả”.

Theo thống kê của Sở Nội vụ và Công an tỉnh Thanh Hóa, toàn tỉnh có 55.932 liệt sĩ, trong đó 11.417 liệt sĩ đã xác định được thông tin, 37.720 trường hợp chưa xác định được danh tính, và 6.795 liệt sĩ không còn thân nhân.

Bí thư Tỉnh ủy Thanh Hóa, ông Nguyễn Doãn Anh, nhấn mạnh việc xây dựng ngân hàng gen ADN có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong việc xác định danh tính các liệt sĩ. Trong 17 ngày cao điểm, Công an tỉnh đã thu nhận gần 36.500 mẫu ADN từ thân nhân liệt sĩ.

Tại hội nghị, ông Nguyễn Doãn Anh đã trao tặng quà đến đại diện thân nhân liệt sĩ đã xác định được danh tính và khen thưởng cho các tập thể, cá nhân có đóng góp tích cực trong công tác thu nhận mẫu ADN. Thông tin về ngân hàng gen ADN của liệt sĩ đã giúp rất nhiều gia đình tìm được phần mộ của thân nhân. Với những nỗ lực không ngừng nghỉ, các cơ quan chức năng đang dần hoàn thiện quá trình xác định danh tính liệt sĩ để giúp các gia đình có thể tìm lại những người thân đã mất.

Quá trình lấy mẫu ADN được thực hiện một cách nghiêm ngặt và cẩn thận để đảm bảo kết quả chính xác. Các mẫu ADN này sẽ được sử dụng để so sánh với hài cốt của liệt sĩ nhằm mục đích xác định danh tính.