Trong giai đoạn chuyển đổi thể chế quan trọng hiện nay, Việt Nam đang nỗ lực xây dựng một nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và đẩy mạnh quá trình Chính phủ số hóa. Quốc hội và Chính phủ đã ban hành nhiều văn bản pháp luật và nghị quyết lớn nhằm đổi mới và hoàn thiện thể chế, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của đất nước. Tuy nhiên, việc cải cách hành vi công vụ vẫn còn nhiều thách thức, gây ra độ trễ trong việc triển khai các chính sách mới.

PGS.TS Bế Trung Anh, Ủy viên và là đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách tại Ủy ban Công tác đại biểu, đã đưa ra quan điểm rằng việc cải cách hành vi công vụ là rất cần thiết để đảm bảo hiệu quả của cải cách thể chế. Ông cho rằng nếu không có sự thay đổi trong hành vi công vụ, các cải cách thể chế sẽ chỉ dừng lại ở văn bản. “Chuyển đổi thể chế không chỉ là sự thay đổi về nội dung văn bản pháp luật mà còn là quá trình thay đổi cách thức tổ chức quyền lực, phân công trách nhiệm và phương thức tương tác giữa Nhà nước với người dân,” ông nhấn mạnh.

Ông cũng chỉ ra rằng hiện nay vẫn còn nhiều biểu hiện của quán tính thể chế và hành vi công vụ, như tâm lý ‘xin – cho’, sợ trách nhiệm, chờ hướng dẫn dưới luật. Những biểu hiện này đã gây ra nhiều khó khăn trong việc triển khai các chính sách mới. Để giải quyết vấn đề này, PGS.TS Bế Trung Anh cho rằng cần có một tổ hợp giải pháp đồng bộ, bao gồm tái thiết kế văn hóa công vụ dựa trên tư duy phục vụ, gắn chỉ số hài lòng với đánh giá cán bộ, cải tiến hệ thống phản hồi công dân, đưa tiếp cận số vào chính sách công vụ và khuyến khích thử nghiệm đổi mới hành chính.

Thực tế cho thấy, cải cách hành vi công vụ là khâu ít được để ý, nhưng lại là chìa khóa thành công trong quá trình thể chế hóa các chủ trương lớn của Đảng. Nếu không có chuyển biến rõ rệt trong thái độ, kỹ năng, văn hóa và trách nhiệm của công chức, thì những nỗ lực lập pháp – dù có tầm nhìn – cũng sẽ bị trì hoãn trong thực tế. Vì vậy, mọi thiết kế thể chế cần đi kèm cơ chế thực thi linh hoạt và bộ chỉ số giám sát hành vi cụ thể.

Cần thấy một cách rõ ràng, cụ thể giải pháp đột phá về thể chế và tổ chức để buộc bộ máy thực thi thay đổi hành vi thực chất, không chỉ bằng lời kêu gọi, mà bằng cơ chế giám sát, kiểm soát quyền lực và gắn trách nhiệm cán bộ với kết quả hỗ trợ khu vực tư nhân. Chỉ khi hành vi công vụ được cải cách sâu sắc, đồng bộ và có hệ thống, những khát vọng phát triển mà các nghị quyết của Đảng và pháp luật của Quốc hội vạch ra mới có thể trở thành hiện thực. Khi đó, cải cách thể chế mới đi đến đích cuối cùng: thay đổi đời sống người dân và nâng cao hiệu quả quản trị quốc gia.

TPHCM đang trên đà đổi mới với việc triển khai mô hình chính quyền địa phương 2 cấp. Đây là một bước tiến quan trọng trong hành trình cải cách bộ máy hành chính, hướng tới phục vụ người dân một cách tối ưu nhất.

Theo kế hoạch của UBND TPHCM, lộ trình thử nghiệm mô hình được chia thành 2 giai đoạn. Giai đoạn đầu tập trung vào các dịch vụ hành chính công thiết yếu, đảm bảo người dân không bị gián đoạn khi bộ máy mới vận hành. Đồng thời, giai đoạn này cũng tiến hành rà soát quy trình nền tảng, đặc biệt là xử lý hồ sơ, giấy tờ. Giai đoạn tiếp theo mở rộng sang các dịch vụ của sở ban ngành, đánh giá khả năng đáp ứng của hệ thống trong điều kiện thực tế.

Nội dung thử nghiệm tập trung vào các công việc sát sườn với người dân và doanh nghiệp. Việc vận hành Hệ thống Quản lý văn bản, tiếp nhận và xử lý hồ sơ qua cổng 1022 và ứng dụng Công dân số TPHCM là những bước đi thực chất, giúp đánh giá khả năng đáp ứng của hệ thống.

TPHCM đối mặt với nhiều thách thức khi triển khai mô hình mới. Lượng hồ sơ, dự án tồn đọng lớn đòi hỏi việc bàn giao và phân bổ trách nhiệm minh bạch giữa các cấp. Hạ tầng công nghệ thông tin, “xương sống” của mô hình chính quyền số, hiện mới chỉ đáp ứng khoảng 25% ở cấp xã, phường, khiến nguy cơ ách tắc xử lý hồ sơ khá hiện hữu.

Để đạt được mục tiêu nâng cao hiệu lực, hiệu quả của mô hình, cần hoàn thiện khung pháp lý, phân định rõ quyền hạn và trách nhiệm giữa các cấp. Đồng thời, xây dựng quy trình phối hợp liên thông chặt chẽ giữa các sở ngành và chính quyền cơ sở, đảm bảo mọi thủ tục được xử lý trôi chảy, minh bạch.

Việc đầu tư nâng cấp hạ tầng công nghệ thông tin và phần mềm quản lý hồ sơ là điều kiện tiên quyết để phục vụ người dân, doanh nghiệp tốt nhất. Cùng đó, cần ưu tiên củng cố nguồn lực cho cấp xã, phường, từ nhân sự, ngân sách đến cơ sở vật chất, nhằm đảm bảo bộ máy hành chính hoạt động hiệu quả.

Công tác truyền thông cũng cần được đẩy mạnh để người dân, doanh nghiệp hiểu rõ mô hình mới, quyền lợi và nghĩa vụ của mình. Chỉ khi người dân và doanh nghiệp thực sự được đặt ở trung tâm, mô hình chính quyền địa phương 2 cấp mới có thể phát huy hiệu quả, tạo ra một nền hành chính phục vụ, vì dân và vì sự phát triển của thành phố.

Vận hành chính quyền địa phương 2 cấp tại TPHCM là bước chuyển mình lớn trong quản lý đô thị hiện đại. Sự thành công phụ thuộc vào quyết tâm chính trị, năng lực điều hành và sự đồng thuận của hệ thống chính trị và người dân.