Trong thời đại thông tin số hiện nay, việc phân biệt giữa thông tin thật và giả trở nên ngày càng khó khăn. Sự lan truyền nhanh chóng của tin giả trên không gian mạng đã đặt ra thách thức lớn cho người dùng internet. Để giải quyết vấn đề này, các chuyên gia quốc tế đã đưa ra khuyến nghị rằng người dùng nên trang bị tư duy phản biện và đặt ra bốn câu hỏi cơ bản để đánh giá độ tin cậy của thông tin.

Internet hiện nay là một kho kiến thức khổng lồ nhưng đồng thời cũng là môi trường lý tưởng cho sự lan truyền của tin giả, thông tin sai lệch. Nhiều người, bao gồm cả sinh viên và giảng viên, vẫn dễ dàng bị đánh lừa bởi những thông tin sai sự thật. Theo giáo sư Sam Wineburg từ Đại học Stanford, Mỹ, giới học thuật cũng thường mắc bẫy khi tiếp cận thông tin trực tuyến. Trong khi đó, các chuyên gia kiểm chứng lại đạt kết quả tốt hơn nhờ áp dụng những nguyên tắc cụ thể.

Các chuyên gia cho rằng tin giả thường đánh vào cảm xúc mạnh như giận dữ, lo sợ, hoặc củng cố niềm tin sẵn có của người đọc. Khi nội dung được chia sẻ từ nguồn quen thuộc hoặc xuất hiện nhiều lần, người dùng càng dễ tin tưởng mà không kiểm chứng. Do đó, việc nâng cao khả năng nhận diện tin giả là rất quan trọng.

Để nâng cao khả năng nhận diện tin giả, các chuyên gia khuyến nghị người đọc tự đặt ra bốn câu hỏi cơ bản. Thứ nhất, nguồn tin đến từ đâu? Việc truy ngược nguồn, đánh giá mức độ tin cậy của nơi phát tán thông tin là bước đầu tiên quan trọng. Người dùng cần kiểm tra xem nguồn tin có uy tín hay không, và thông tin có được xác thực bởi các tổ chức đáng tin cậy hay không.

Thứ hai, các nguồn tin đáng tin cậy khác nói gì? Một cách hiệu quả là so sánh thông tin đang nghi vấn với các cơ quan báo chí lớn, hoặc phát ngôn chính thức từ cá nhân hay tổ chức liên quan. Điều này giúp người dùng có cái nhìn tổng quan và xác thực thông tin.

Thứ ba, người đọc có đang bị thiên kiến chi phối? Nhận diện thiên kiến cá nhân là bước quan trọng để không mù quáng tin theo. Người dùng cần đánh giá xem thông tin có bị ảnh hưởng bởi quan điểm cá nhân hay không, và cố gắng nhìn nhận vấn đề một cách khách quan.

Cuối cùng, ngữ cảnh ra sao? Cần hiểu bối cảnh đầy đủ trước khi chia sẻ hay bình luận. Người dùng cần xem xét thông tin trong bối cảnh cụ thể, và tránh chia sẻ thông tin khi chưa hiểu rõ vấn đề.

Chuyên gia Claire Wardle, đồng sáng lập tổ chức First Draft chuyên về kiểm chứng tin tức, cho rằng câu hỏi quan trọng nhất không phải là việc bản thân có tin vào thông tin đó hay không, mà là liệu việc chia sẻ nó có thể gây hại cho ai hay không. Điều này giúp người dùng có trách nhiệm với thông tin và tránh lan truyền tin giả.

Hiện nhiều tổ chức quốc tế đã phát triển công cụ miễn phí giúp người dùng xác thực hình ảnh, video, giọng nói hoặc kiểm tra độ tin cậy của các tuyên bố. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất vẫn là giữ thói quen nghi ngờ tích cực và tư duy phản biện mỗi ngày. Chỉ khi người dùng có tư duy phản biện và kỹ năng kiểm chứng thông tin, mới có thể hạn chế sự lan truyền của tin giả trên không gian mạng.

Thời gian gần đây, tình trạng lan truyền thông tin thiếu kiểm chứng trên mạng xã hội đang trở nên phổ biến, gây ra sự hoang mang dư luận và ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động của các cơ quan nhà nước cũng như quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức và cá nhân. Mới đây, trên mạng xã hội đã xuất hiện thông tin cho rằng thủy điện Bản Vẽ, xã Yên Na, tỉnh Nghệ An bị vỡ. Thông tin này lan truyền nhanh chóng và đã khiến hàng trăm hộ dân ở các xã hạ du của nhà máy thủy điện này hoảng loạn, tìm cách sơ tán lên núi để phòng tránh lũ dâng. Tuy nhiên, thông tin này đã được xác minh là sai sự thật và cơ quan chức năng đã có những biện pháp xử lý nghiêm trường hợp đăng thông tin sai sự thật.

Không chỉ có trường hợp trên, một thông tin khác về việc một người phụ nữ tên N đăng tải trên mạng xã hội về việc con trai bị giữ tại một đồn biên phòng phía Campuchia cũng đã bị xác minh là không đúng sự thật. Lãnh đạo của Bộ đội Biên phòng tỉnh Tây Ninh đã khẳng định không có trường hợp nào như thông tin mà trang mạng xã hội đã đăng tải.

Luật sư Nguyễn Ngọc Hùng, Trưởng Văn phòng luật Kết Nối, nhận xét rằng việc lan truyền thông tin thất thiệt về vỡ đập thủy điện Bản Vẽ đã gây hoang mang dư luận và ảnh hưởng nghiêm trọng đến công tác điều hành và ứng phó của chính quyền địa phương. Ông cũng cho rằng việc tạo ra và phát tán thông tin không có thật, như trường hợp “uống nước sâm rồi tỉnh dậy ở Campuchia”, cũng là một hành vi tiềm ẩn nguy cơ vi phạm pháp luật.

Khoản 1, Điều 8, Luật An ninh mạng 2018, quy định rằng hành vi đưa thông tin sai sự thật lên mạng gây hoang mang dư luận, ảnh hưởng đến hoạt động của cơ quan nhà nước, người thi hành công vụ hoặc xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân là hành vi bị nghiêm cấm. Tại Điều 101 Nghị định 15/2020/NĐ-CP, được sửa đổi, bổ sung bởi khoản 37 Điều 1, Nghị định 14/2022/NĐ-CP, quy định rằng cá nhân lợi dụng mạng xã hội để cung cấp, chia sẻ thông tin sai sự thật, xuyên tạc, vu khống có thể bị phạt tiền từ 10 triệu đồng đến 20 triệu đồng.

Luật sư Nguyễn Ngọc Hùng khuyến cáo rằng mạng xã hội là không gian mở nhưng không phải là vùng an toàn pháp lý. Việc đăng tải, chia sẻ thông tin trên mạng là một phần của quyền tự do ngôn luận, nhưng mỗi người cần ý thức rõ rằng mình phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về nội dung đăng tải. Người dùng mạng xã hội cần tỉnh táo trước mỗi lượt chia sẻ và chỉ nên tiếp nhận thông tin từ các nguồn báo chí chính thống, cổng thông tin của cơ quan nhà nước hoặc các tổ chức uy tín được pháp luật công nhận.

Để kiểm chứng thông tin, người dân có thể dựa vào các nguồn chính thống như Cổng thông tin điện tử Chính phủ, báo chí chính thống, thông báo từ UBND các cấp và cơ quan chuyên môn. Trong thời đại số, mạng xã hội không chỉ là nơi kết nối mà còn là “cuốn nhật ký mở” của hàng triệu người. Tuy nhiên, chính sự tiện lợi này cũng tiềm ẩn những rủi ro pháp lý nếu người dùng thiếu hiểu biết hoặc vô tình lan truyền thông tin sai sự thật.

Công an tỉnh Nghệ An đã thực hiện việc triệu tập ba cá nhân liên quan đến việc chia sẻ và phát tán thông tin sai sự thật về sự cố vỡ đập thủy điện Bản Vẽ. Sự việc này đã gây ra sự hoảng loạn không đáng có trong cộng đồng dân cư sinh sống ở khu vực hạ du dòng Nậm Nơn, sông Lam. Thông tin sai lệch đã lan truyền nhanh chóng trên mạng xã hội vào chiều ngày 27-7, tạo ra nhiều lo ngại trong cộng đồng.

Ba cá nhân bị triệu tập bao gồm bà P.H.S., 37 tuổi, ngụ tại xã Lương Sơn, tỉnh Nghệ An. Bà S. đã sử dụng điện thoại cá nhân để phát trực tiếp thông tin về việc vỡ đập vào khoảng 17h40 cùng ngày. Trong thông tin phát trực tiếp, bà S. đã hô hoán mọi người bỏ chạy và đăng tải thông tin này lên mạng xã hội, nơi bà có gần 3.000 người theo dõi. Đoạn video đã nhanh chóng thu hút hàng ngàn người xem, bình luận và chia sẻ trên các nền tảng trực tuyến.

Sau khi nhận được thông tin sai lệch, bà S. đã nhanh chóng đăng tin đính chính trên trang cá nhân của mình. Công an xã Lương Sơn đã có mặt để triệu tập bà S. và làm rõ việc phát tán thông tin sai sự thật. Ngoài ra, công an xã Mỹ Lý và Tương Dương cũng đã triệu tập hai cá nhân khác, gồm anh T.M.H., 32 tuổi, và L.T.T., 23 tuổi, vì đã đăng tải thông tin sai sự thật về vỡ đập thủy điện trên mạng xã hội.

Công an tỉnh Nghệ An đã khẳng định rằng tất cả thông tin trên đều là bịa đặt, chưa được kiểm chứng, nhưng những người này đã phát tán và chia sẻ trên mạng, gây hoang mang dư luận, ảnh hưởng đến sức khỏe của người dân và công tác phòng chống, khắc phục thiên tai của chính quyền địa phương. Hiện tại, Công an Nghệ An đang tiếp tục củng cố hồ sơ để xử lý những người này về hành vi ‘cung cấp, chia sẻ thông tin bịa đặt gây hoang mang dư luận’.

Các cơ quan chức năng đang tích cực làm việc để đảm bảo rằng những hành vi tương tự sẽ không tái diễn và người dân sẽ không bị ảnh hưởng bởi thông tin sai lệch. Đồng thời, việc này cũng nhằm mục đích nâng cao ý thức của cộng đồng trong việc sử dụng và chia sẻ thông tin trên mạng xã hội.

Trong bối cảnh thông tin sai lệch có thể lan truyền nhanh chóng, các cơ quan chức năng kêu gọi người dân cần cẩn trọng khi tiếp nhận và chia sẻ thông tin, đặc biệt là những thông tin liên quan đến tình hình thiên tai và các vấn đề ảnh hưởng đến cộng đồng.

Trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ, vai trò của người có sức ảnh hưởng (KOL) trên mạng xã hội ngày càng trở nên quan trọng. Tuy nhiên, cùng với sức ảnh hưởng lớn là trách nhiệm cao trong việc lan tỏa thông tin chính xác và tích cực. Mới đây, tại tọa đàm ‘Kiến tạo niềm tin số’ do Hiệp hội An ninh mạng quốc gia tổ chức, các chuyên gia đã có dịp thảo luận về vai trò của KOL trong việc định hình tư duy và truyền cảm hứng cho hàng triệu người, đặc biệt là giới trẻ.

KOL hiện không còn đơn thuần là người giới thiệu sản phẩm mà đã trở thành người định hướng thẩm mỹ, phong cách sống, quan điểm tiêu dùng và các vấn đề xã hội quan trọng. Tuy nhiên, vẫn còn một số KOL đã lợi dụng sức ảnh hưởng để lan truyền thông tin sai lệch, cổ súy cho nội dung độc hại hoặc quảng cáo sản phẩm kém chất lượng, gây ra tác động tiêu cực đến cộng đồng và xã hội. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc quản lý và định hướng hoạt động của KOL một cách có trách nhiệm.

Ở nhiều quốc gia, KOL đã trở thành biểu tượng của ‘sức mạnh mềm’ trong xã hội, và vì vậy vai trò của họ không thể tách rời trách nhiệm. Một mặt, KOL cần được tạo điều kiện để phát huy sức ảnh hưởng tích cực, thúc đẩy kinh tế, văn hóa và truyền thông quốc gia. Mặt khác, cần có cơ chế quản lý phù hợp để định hướng hành vi, tăng cường trách nhiệm xã hội và ngăn chặn những hệ lụy tiêu cực từ nội dung sai lệch.

Chính phủ nhiều nước đã xây dựng khuôn khổ pháp lý và chính sách để khuyến khích minh bạch thông tin, chuẩn hóa nội dung quảng bá và tăng cường quản lý KOL. Các sáng kiến hỗ trợ KOL phát triển tài năng, xây dựng nội dung chất lượng và tránh rủi ro pháp lý cũng đã được đưa ra. Tuy nhiên, vẫn cần nhiều nỗ lực hơn để tạo ra nền tảng cho sự phát triển lành mạnh của giới KOL tại Việt Nam.

Cục An ninh mạng và Phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao đã phối hợp với Hiệp hội An ninh mạng quốc gia đưa ra 3 sáng kiến trọng tâm nhằm nâng cao vai trò của KOL trong công cuộc chuyển đổi số. Hội nghị KOL toàn quốc lần đầu tiên dự kiến diễn ra vào tháng 8/2025 sẽ là diễn đàn dành cho cộng đồng KOL Việt Nam, kết nối các nhà quản lý, doanh nghiệp, nền tảng công nghệ và KOL tiêu biểu để thảo luận giải pháp phát triển bền vững và có trách nhiệm.

Hội nghị cũng sẽ thành lập Liên minh KOL Việt Nam, quy tụ những KOL uy tín để thúc đẩy dư luận tích cực, đấu tranh chống thông tin sai lệch và triển khai các dự án cộng đồng. Sự kiện này cũng sẽ khởi động các chương trình hành động nhằm thúc đẩy ảnh hưởng có trách nhiệm của KOL thông qua quy tắc và tiêu chuẩn cộng đồng.

Trung tá Nguyễn Tiến Cường, Trưởng phòng giám sát thông tin mạng và phòng chống hoạt động sử dụng không gian mạng xâm phạm an ninh quốc gia (Cục A05, Bộ Công An), chia sẻ rằng không gian mạng đã trở thành một phần không thể tách rời của đời sống hiện đại. Người ảnh hưởng cần trở thành lực lượng tiên phong đồng hành cùng Nhà nước trong việc gìn giữ trật tự và an toàn xã hội trên môi trường số.

Với kỳ vọng trở thành một ‘bàn tròn mở’ giữa KOL, cơ quan quản lý, doanh nghiệp nền tảng số và cộng đồng, Hội nghị hứa hẹn sẽ thúc đẩy làn sóng ảnh hưởng có trách nhiệm, góp phần định hình một Việt Nam số văn minh, an toàn và bền vững.

Cục An toàn thực phẩm thuộc Bộ Y tế vừa phát hiện một trang fanpage trên Facebook đang mạo danh cơ quan này. Trang fanpage với địa chỉ https://www.facebook.com/profile.php?id=61551730141551&locale=vi_VN đã sử dụng trái phép tên gọi, logo và hình ảnh nhận diện của Cục An toàn thực phẩm. Điều này gây ra sự nhầm lẫn về tính chính thống của trang này trong cộng đồng người dân và doanh nghiệp.

Trang fanpage giả mạo đang lan truyền thông tin sai lệch về việc tuyển dụng vào một số vị trí việc làm tại Cục An toàn thực phẩm. Hành động này đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín của cơ quan quản lý nhà nước. Cục An toàn thực phẩm thông báo rằng họ chỉ sử dụng một kênh thông tin chính thức, đó là trang Thông tin điện tử của Cục tại địa chỉ https://vfa.gov.vn.

Hiện tại, cơ quan này không tiến hành tuyển dụng công chức. Hình ảnh các cá nhân được đăng tải trên ảnh đại diện của trang fanpage giả mạo không phải là công chức, viên chức hoặc người lao động đang làm việc tại Cục An toàn thực phẩm. Vì vậy, Cục An toàn thực phẩm khuyến cáo người dân cần nâng cao cảnh giác trước những trang fanpage giả mạo.

Người dân nên tránh chia sẻ và tương tác với các nội dung từ những trang này. Nếu cần, người dân có thể báo cáo vi phạm qua số điện thoại đường dây nóng: 0243.232.1556. Cục An toàn thực phẩm đang phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng để xử lý những hành vi vi phạm theo quy định của pháp luật.