Câu chuyện về một người đàn ông Mỹ tên Bob Connor và kiến trúc sư Nguyễn Xuân Thắng tại Việt Nam đã làm sáng tỏ một phần lịch sử đau thương của chiến tranh. Vào ngày 3/10/2016, Bob Connor đã để lại một bình luận trên một bức ảnh không ảnh sân bay Biên Hòa, Đồng Nai, mà kiến trúc sư Nguyễn Xuân Thắng đã sưu tầm và đăng lên mạng web 10 năm trước.

Bức ảnh đó đã trở thành một phần quan trọng trong cuộc hành trình tìm kiếm các hố chôn tập thể trong chiến tranh của ông Thắng. Sau khi liên hệ với Bob Connor qua email, ông Thắng đã biết rằng Bob từng là thượng sĩ, có nhiệm vụ bảo vệ sân bay Biên Hòa. Không chỉ vậy, Bob còn kết nối với chỉ huy bay, đại úy Martin E. Strones, người đã có mặt vào ngày 2 và 3/1/1968, khi chôn các chiến sĩ phía Việt Nam.

Các thông tin này đã được gửi đến đại tá Mai Xuân Chiến, Phó chính ủy Bộ chỉ huy quân sự tỉnh Đồng Nai. Qua những email qua lại, Bob và Martin cho biết họ sẽ sớm sang Việt Nam để trực tiếp chỉ ra vị trí các hố chôn. Và vào ngày 17/4/2017, lực lượng tìm kiếm đã tìm thấy hố chôn tập thể của 150 chiến sĩ Tiểu đoàn 1, Tiểu đoàn 2 thuộc Trung đoàn 4, Sư đoàn 5 và Đại đội đặc công Biên Hòa hy sinh trong chiến dịch Tết Mậu Thân 1968.

Sự kiện này đã trở thành một bước ngoặt quan trọng đối với ông Thắng trong việc sử dụng không ảnh để tìm kiếm các hố chôn tập thể trong chiến tranh. Ông đã và đang sử dụng không ảnh để tìm kiếm các hố chôn tập thể trong chiến tranh Việt Nam. Ông đã sưu tầm hàng chục nghìn không ảnh và bản đồ, tập trung vào tìm kiếm các hố chôn tập thể vốn xuất hiện sau những giao tranh của đôi bên.

Quá trình xử lý không ảnh cần kết hợp cả kỹ thuật, công nghệ, kiến thức lịch sử và lời kể nhân chứng. Nếu địa hình thay đổi nhiều, ông chồng ảnh qua từng giai đoạn để khoanh vùng vị trí hố chôn. Với nhân chứng, càng nhiều nguồn càng tốt để bổ sung những sai lệch qua thời gian.

Đến nay, đã có khoảng 600 liệt sĩ ở nhiều hố chôn tập thể khắp các chiến trường được tìm thấy từ dữ liệu của ông và bạn bè cung cấp. Tuy nhiên, theo ông Thắng, so với số hồ sơ đang thu thập, số mộ được tìm thấy chỉ tương ứng 20-30%, một con số quá ít và nhiều day dứt.

Đại tá Mai Xuân Chiến, người gắn bó với ông Thắng từ sự kiện sân bay Biên Hòa và nhiều cuộc tìm kiếm khác cho đến khi về hưu, cho rằng ngay cả người trong ngành cũng không phải ai cũng làm được như Thắng. Ông Thắng và cộng sự đã giúp mở ra hướng đi mới trong tìm kiếm mộ liệt sĩ, kết hợp giữa dữ liệu Mỹ – Việt, tiếp nhận thông tin từ nhân chứng là những cựu binh bên kia chiến tuyến và tính chính xác, khoa học của không ảnh lịch sử.

Đã 50 năm trôi qua kể từ trận đánh Ngã 6 – Bằng Lăng, ông Đào Duy Cử vẫn không thể quên ký ức đau thương khi 12 đồng đội của mình đã ngã xuống tại Cái Bè. Cho đến nay, ông vẫn âm thầm thực hiện hành trình tìm mộ đồng đội, đưa các anh về với quê hương, đất mẹ. Câu chuyện của ông Cử là một tấm gương sáng về lòng nhân ái và trách nhiệm đối với những người đã hy sinh vì Tổ quốc.

Ông Cử, sinh năm 1957, quê ở thôn Cống Xuyên, xã Thượng Phúc, Hà Nội, đã gia nhập quân đội từ năm 1974 và đã trải qua nhiều trận đánh ác liệt tại chiến trường miền Nam. Trận đánh Ngã 6, Bằng Lăng vào ngày 11/3/1975 là một trong những trận đánh khốc liệt nhất mà ông đã tham gia. Trong trận chiến đó, 11 đồng chí đã anh dũng hy sinh, và ông Cử cũng bị thương nặng.

Sau khi chiến thắng, ông Cử không thể quên những đồng đội đã ngã xuống. Ông đã quyết tâm đi tìm mộ đồng đội và đưa họ về quê nhà. Với sự giúp đỡ của người dân và chính quyền địa phương, ông đã tìm được vị trí của nhiều ngôi mộ đồng đội. Hơn 25 năm qua, ông đã tổ chức khoảng hơn 10 chuyến đi như vậy.

Ông Cử đã giúp đưa 9 liệt sĩ trở về quê nhà, trong đó có liệt sĩ Hoàng Văn Tương, người đồng đội từng chiến đấu cùng ông ở trận đánh năm 1975. Ông vẫn tiếp tục đi tìm mộ đồng đội và không bỏ cuộc, dù hành trình có nhiều khó khăn và thử thách.

Không chỉ đi tìm mộ liệt sĩ, ông Cử còn là người khởi xướng các chương trình đền ơn đáp nghĩa tại địa phương. Ông đã vận động cán bộ công nhân viên đóng góp ngày lương, quyên góp xây dựng những căn nhà tình nghĩa trị giá hàng chục triệu đồng cho gia đình chính sách.

Với những đóng góp không mệt mỏi, ông Cử đã được Chủ tịch nước trao tặng Huy chương Kháng chiến hạng Nhì, Huân chương Chiến công hạng Ba, và nhiều Bằng khen, Kỷ niệm chương khác. Tuy nhiên, với ông Cử, phần thưởng quý giá nhất là những lần được đưa đồng đội về quê, được thấy người mẹ liệt sĩ ôm tro cốt con trong nước mắt.

Ông Cử cho biết, ông sẽ tiếp tục đi tìm, để đưa được hết các đồng đội đã hy sinh của mình trở về quê hương. Mặt khác, ông vẫn tiếp tục mong muốn được đóng góp chăm lo cho các gia đình chính sách thông qua việc xây nhà tình nghĩa, tặng quà… Ông muốn làm được thật nhiều việc đền ơn, đáp nghĩa để tri ân những đồng đội đã ngã xuống cho cuộc sống tự do hôm nay.