Tính phổ quát và tính đặc thù là hai khái niệm luôn tồn tại song song trong thế giới văn học, tạo nên một mối quan hệ biện chứng phức tạp và đa chiều. Việc khám phá và tìm hiểu những giá trị phổ quát trong văn chương không chỉ giúp người đọc nhận ra sự tương đồng giữa các cá nhân và cộng đồng, mà còn là chìa khóa để kết nối những mảnh vỡ của trải nghiệm con người trên toàn thế giới.

Nếu văn chương chỉ tập trung vào việc phát triển tính phổ quát mà bỏ qua tính đặc thù, nó có thể trở nên chung chung và thiếu sức sống. Những tác phẩm như vậy thường không thể tạo ra sự đồng cảm sâu sắc với người đọc, vì chúng thiếu đi sự gắn kết với những trải nghiệm và cảm xúc cụ thể của con người. Mặt khác, nếu văn chương quá tập trung vào tính đặc thù, nó có thể trở nên khép kín và tự trị, khó có thể kết nối với cộng đồng nhân loại. Những tác phẩm như vậy có thể chỉ phản ánh được một góc nhỏ của cuộc sống, mà không thể truyền tải được những giá trị và thông điệp rộng lớn hơn.

Để đạt được sự cân bằng giữa tính phổ quát và tính đặc thù, các nhà văn cần phải tìm cách thể hiện cái phổ quát thông qua cái riêng, cái đặc thù của mỗi cá nhân và cộng đồng. Chỉ khi có sự kết hợp hài hòa giữa hai yếu tố này, văn chương mới có thể đạt đến giá trị chân thực và sâu sắc. Việc kết hợp này không chỉ giúp người đọc thấy được sự tương đồng giữa các cá nhân và cộng đồng, mà còn giúp họ cảm nhận được sự đa dạng và phong phú của trải nghiệm con người.

Các nhà văn Việt Nam như Nguyễn Trung Thành, Nguyễn Bình Phương, và Trương Đăng Dung đã thể hiện một cách xuất sắc mối quan hệ này trong tác phẩm của mình. Họ đã bắt đầu từ những câu chuyện riêng, những trải nghiệm cá nhân để khám phá và thể hiện những giá trị phổ quát của nhân loại. Trong Rừng xà nu của Nguyễn Trung Thành, cụ Mết đã nói lên chân lý của việc cần phải tiến hành bạo lực cách mạng: “Chúng nó đã cầm súng, mình phải cầm giáo”. Đó là một sự lựa chọn dựa trên điều kiện cụ thể của dân tộc, nhằm bảo vệ hòa bình và tự do.

Còn trong tiểu thuyết của Nguyễn Bình Phương, cái ác được xem xét trong bối cảnh cụ thể của cuộc chiến tranh, của những xung đột văn hóa – xã hội Việt Nam. Qua đó, tác giả thể hiện một cách sâu sắc và đa chiều về bản chất của con người. Tương tự, trong thơ Trương Đăng Dung, người đọc nhận ra nhiều phạm trù phổ quát gắn với nhân loại nói chung. Nhưng, nỗi bất an của tồn tại người trong nhiều tác phẩm của ông phải được kích hoạt từ chính cuộc đời, thân phận một người Việt Nam, sinh ra ở một vùng trũng về văn minh, trong một thời đại đầy khắc nghiệt của chiến tranh, bệnh tật, đói nghèo…

Từ “sự tồn sinh cá nhân” ấy, qua những ưu tư nghiêm khắc, cái phổ quát mới có da thịt và linh hồn để không trở nên mơ hồ, rỗng nghĩa. Nhờ đó, những tác phẩm văn học có thể chạm đến trái tim của người đọc và để lại dấu ấn lâu dài trong lòng họ. Sự kết hợp giữa tính phổ quát và tính đặc thù đã tạo ra những tác phẩm văn học có giá trị sâu sắc, giúp người đọc nhận ra sự tương đồng và kết nối giữa các cá nhân, cộng đồng với nhau.