Đầu tư đường sắt cao tốc Bắc – Nam là một dự án quan trọng, đòi hỏi sự cân nhắc kỹ lưỡng về các yếu tố kinh tế, xã hội và an ninh quốc phòng. Công ty VinSpeed thuộc hệ sinh thái Vingroup đã đề xuất một loạt cơ chế đặc thù cho dự án này, bao gồm việc chuyển từ hình thức đầu tư công hoặc đối tác công tư (PPP) sang tư nhân đầu tư trực tiếp.
Đề xuất này bao gồm việc VinSpeed góp 20% vốn và đề xuất Nhà nước cho vay 80% còn lại không lãi suất trong 35 năm, cùng với quyền khai thác quỹ đất quanh ga và thời hạn đầu tư lên đến 99 năm. Tuy nhiên, việc này cần được đánh giá toàn diện, không chỉ dựa trên hiệu quả tài chính mà còn phải cân nhắc kỹ lưỡng đến tác động xã hội, an ninh quốc phòng và định hướng phát triển hạ tầng quốc gia lâu dài.
Việc Nhà nước cho vay 80% vốn đầu tư không lãi suất trong 35 năm thực chất là sử dụng nguồn tài chính công để hỗ trợ cho tư nhân, điều này cần được đánh giá kỹ về tính hợp pháp và khả thi. Đồng thời, cần thiết lập cơ chế giám sát và ràng buộc rõ trách nhiệm doanh nghiệp để bảo vệ nguồn vốn công và lợi ích xã hội.
Một vấn đề quan trọng khác là giao quyền khai thác quỹ đất quanh các nhà ga để phát triển đô thị. Việc này có nguy cơ dẫn đến tư nhân độc quyền đất đai, làm gia tăng rủi ro về quản lý tài nguyên đất và gây ra các vấn đề về minh bạch.
An ninh quốc phòng cũng là một yếu tố cần được đặt lên hàng đầu khi xem xét dự án đường sắt cao tốc Bắc – Nam. Nhiều tuyến đường và các đoạn cung đường chiến lược cần được thiết kế và xây dựng kèm theo hệ thống phòng thủ bí mật và bảo mật cao.
Lựa chọn mô hình hợp tác công tư (PPP) trong phát triển đường sắt cao tốc là hướng đi phù hợp. Nhà nước cần giữ vai trò chủ đạo trong hoạch định chiến lược, kiểm soát vận hành và quản lý rủi ro. Doanh nghiệp tư nhân có thể tham gia đấu thầu công khai các gói xây lắp hạ tầng kỹ thuật và khai thác thương mại khu vực nhà ga.
Chính sách giá và phí cần được cân bằng giữa khả năng thu hồi vốn cho nhà đầu tư và mục tiêu phục vụ lợi ích công. Giá vé vận tải hành khách nên do Nhà nước kiểm soát để đảm bảo khả năng tiếp cận cho người dân.
Mô hình PPP trong đầu tư đường sắt cao tốc Bắc – Nam đảm bảo hài hòa giữa hiệu quả kinh tế, công bằng xã hội và lợi ích chiến lược dài hạn của quốc gia. Cần cơ chế trợ giá từ Nhà nước để giữ giá hợp lý và quy định rõ việc chia sẻ lợi nhuận từ hoạt động thương mại.