Ngành xây dựng hiện đang đứng trước một thách thức lớn trong việc giảm thiểu tác động môi trường và chủ động hấp thụ, lưu trữ khí carbon dioxide (CO2) từ khí quyển. Với mức tiêu thụ năng lượng toàn cầu khoảng 32% và đóng góp 34% vào tổng lượng phát thải toàn cầu, ngành này đang gấp rút thực hiện các biện pháp giảm phát thải. Trong bối cảnh đó, vật liệu xây dựng phát thải âm (carbon-negative materials) nổi lên như một giải pháp hứa hẹn giúp giảm thiểu tác động môi trường.
Vật liệu phát thải âm được định nghĩa là những vật liệu có khả năng hấp thụ và lưu trữ nhiều CO2 hơn lượng phát thải trong suốt vòng đời của chúng. Xu hướng này không chỉ là đổi mới công nghệ đơn thuần mà còn phản ánh áp lực từ thị trường tài chính xanh. Các báo cáo về ESG (Environmental, Social and Governance – Môi trường, Xã hội và Quản trị) đang ngày càng chú trọng đến phát thải embodied carbon trong vật liệu xây dựng. Hơn nữa, cơ chế Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM) của Liên minh Châu Âu (EU) đang tạo ra động lực cho việc giảm phát thải trong sản xuất xi măng và thép.
Một số công nghệ vật liệu phát thải âm hiện nay bao gồm công nghệ CCU Concrete (Carbon Capture and Utilization – Thuật ngữ chỉ việc thu giữ và sử dụng CO2), vật liệu composite mycelium, và cát olivine. Công nghệ CCU Concrete tích hợp CO2 được thu giữ vào vật liệu tái chế trong quá trình sản xuất, giúp giảm sự phụ thuộc vào vật liệu nguyên sinh và tạo ra dấu chân carbon âm cho các dự án xây dựng bền vững.
Mặc dù tiềm năng lớn, vật liệu xây dựng phát thải âm vẫn đối mặt với nhiều thách thức đáng kể trong quá trình thương mại hóa. Một trong những rào cản chính là chi phí cao và thiếu tiêu chuẩn cũng như định nghĩa thống nhất toàn cầu về vật liệu phát thải âm. Để thúc đẩy sự phát triển của ngành này, các chính phủ cần thiết kế và thực hiện các chính sách khuyến khích phù hợp, hỗ trợ sự ra đời và phát triển của thị trường vật liệu carbon-negative.
Cơ hội thương mại hóa đang mở ra thông qua các kênh tài chính xanh. Theo ghi nhận của UNEP FI (United Nations Environment Programme Finance Initiative), có sự gia tăng đáng kể trong các cải cách chính sách và quy định trên toàn thế giới, với nhiều quốc gia thiết lập các khung tài chính net-zero. Thị trường CBAM mở rộng cũng tạo động lực cho các doanh nghiệp đầu tư vào vật liệu carbon-negative.
Việt Nam đã thể hiện cam kết mạnh mẽ đối với mục tiêu môi trường khi tuyên bố đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 tại COP26. Đồng thời, Việt Nam cũng đã thiết lập các chương trình quốc gia bao gồm Chiến lược Tăng trưởng Xanh và một số kế hoạch thực hiện liên quan. Việc cập nhật NDC (Nationally Determined Contribution – Đóng góp do quốc gia tự quyết định) 3.0 vào năm 2025 sẽ giúp Việt Nam tích hợp các mục tiêu giảm phát thải carbon trong ngành xây dựng vào chiến lược khí hậu quốc gia, mở đường cho việc áp dụng vật liệu xây dựng phát thải âm vào thực tiễn.
Tóm lại, mặc dù còn những thách thức cần vượt qua, nhưng với sự hỗ trợ từ chính sách, công nghệ và thị trường tài chính xanh, ngành vật liệu xây dựng phát thải âm đang có tiềm năng lớn để phát triển. Việc chuyển đổi sang sử dụng vật liệu xây dựng thân thiện với môi trường không chỉ giúp giảm thiểu tác động môi trường mà còn đóng góp vào mục tiêu phát thải ròng bằng 0 của Việt Nam vào năm 2050.